خجالت بی خود و بی جهت

“هادی مقدم دوست” فیلمنامه نویس مستعد و با تجربه ترجیح داد در مقام کارگردانی، موضوع نخستین فیلمش را نماز قرار دهد. جشنواره سی و یک فجر در سال ۹۱ و سینمای اکران در سال ۹۲ برای اولین بار فیلمی را با محوریت نماز -فریضه مسلمانان- به خود دید. اثری که چند جایزه جنبی جشنواره را کسب کرد و همزمان با اکران آن بازتاب در خور اعتنایی در جراید و رسانه های مجازی داشت. به عنوان نماینده معاونت سینمایی در ستاد اقامه نماز وزارت ارشاد طی سالهای ۸۷ تا ۹۰ همواره با اشتیاق چگونگی طرح نماز در فیلم های کوتاه و بلند سینمایی را دنبال می کردم و آثار و نشانه های مستقیم و غیر مستقیم نماز را پیش خودم ارزیابی می نمودم. برگزاری جشنواره فیلم کوتاه “نماز و نیایش به روایت دوربین “بصورت دو سالانه در قم، اوج علاقه و دغدغه مسئولان دولت های گذشته برای تکریم و ترویج نماز بود. خروجی جشنواره هایی از این دست در کمتر موقعیتی مورد ارزیابی کارشناسی قرار گرفت و نمونه آثار برگزیده جشنواره فوق هم چندان شاخص از آب در نیامدند تا الگویی برای سایر سینماگران قرار گیرند. انتخاب انجمن سینمای جوان به عنوان مجری جشنواره کافی بود تا موج کارهای آماتوری و کمی هم نیمه حرفه ای بطرف جشنواره سرازیر گردد و مقدمات و خوراک برگزاری جشنواره ای در بین دهها جشنواره دولتی فراهم شود.

این مقدمه را گفتم تا زمینه برای فاش ساختن اهمال و کوتاهی سینماگران و بهتر است بگویم بی توفیقی سینماگران در خصوص نمایش هنرمندانه نماز فراهم گردد. منظور از نمایش هنرمندانه نگاه کلیپ وار به نماز و تصویر برداری کلیشه ای به سبک نماآهنگ های تلویزیونی نیست. نماز می تواند موضوع و تم اصلی فیلم هم نباشد اما آنجا که به نماز و نمازخوان اشاره می گرد، حق مطلب بدرستی ادا شود و این امر مقدس و معنوی به گونه ای اجرا گردد تا به قول لسان الغیب پلی برای اتصال به معبود و وصال معشوق گردد.:

در نمازم خم ابروی تو با یاد آمد             حالتی رفت که محراب به فریاد آمد

انتظار و توقع از سینماگران را می توان به حداقل هم رساند و از آنان خواست تا در کنش شخصیت ها، نماز را به عنوان یک امر واجب که در پنج مرتبه و سه وقت از شبانه روز باید به پا داشته شود، مورد توجه قرار دهند. شخصیت مسلمان حقیقی نمی تواند در برابر نماز بی تفاوت باشد و به همه کاری شتاب داشته ولی به نماز بی توجه باشد. در کارنامه سینمای ایران عموماً آیین نماز در فیلم های دفاع مقدس نمود پررنگی دارد ولی در سایر فیلم ها رد و نشانی از این آیین مسلمانی دیده نمی شود. البته درسینمای قبل و بعد از انقلاب به وقت گرفتاری و مصیبت بویژه بازیگران زن را چادر به سر در حال نماز و نیایش مکرر دیده ایم. با نگاه حداقلی در فیلم و سریال ها کمتر دیده ایم که شخصیت های مثبت و حتی خاکستری (میانه حال) تقید به نماز را ولو در دیالوگ نمایانگر باشند. در اغلب فیلم و سریال های خانوادگی آمریکایی مناسک مربوط به مسیحیت نظیر؛ غسل تعمید، رفتن به کلیسا در روز یکشنبه، اعتراف به گناهان، ازدواج در کلیسا و … بعضاً با کارکرد دراماتیک و برخوردار از خصلت های نمایشی مورد تاکید است و از فرط تکرار جنبه شعاری خود را از دست داده و مخاطب آن را به عنوان جزیی از فرهنگ و سبک زندگی آمریکاییان می پندارد.  به نظرم همانند شخصیت “صبا” در فیلم “سر به مهر” فیلمسازان ما هم خجالت می کشند به نماز ولو غیر مستقیم بپردازند.  برای بیرون آمدن از حجاب این شرم و خجالت بی خود و بی جهت می توان در ابتدا کار را از اشارات و دیالوگ هایی که برخاسته از متن زندگی و رفتار شخصیت های فیلم باشند، شروع کرد.مثلاً:

– زنی در بدو ورود همسرش به خانه او را به صرف شام دعوت کند و مرد فقط بگوید؛ باشه برای بعد از نماز.

-شخصیتی از قضا شدن نماز صبحش دل غمین و ناراحت باشد.

– شخصیتی برای بیدار شدن در وقت نماز صبح  به اهل خانه سفارش لازم را بکند.

– یکبار هم که شده ساعت شماطه دار و یا آلارم موبایل برای خواندن نماز صبح کوک شود.

– شخصیتی در حال رانندگی نگران دیر شدن نمازش باشد.

– شخصی از شخصی گلایه کند که چرا جواب تماس تلفنی اش را نداده است و طرف مقابل عذرخواهی بکند و بگوید، سر نماز بوده و موبایلش خاموش بوده.

– شخص با کسی که قرار دارد بگوید، نمازم را که بخوانم راه می افتم

-نامه و یادداشت هایی مهم در سجاده نماز برای اطلاع فرد نمازخوان گذارده شده باشد.

این پیشنهاد شاید خام به نظر برسد ولی در کوره نظرات دیگران می تواند پخته شود.!