سعید رجبی فروتناین یادداشت به قلم نگارنده در بیست و سومین شماره فصلنامه« رازان » منتشر شده است و در آن به تاثیر دوره کارشناسی نمایش دانشگاه آزاد اسلامی اراک در رونق و پویایی تئاتر در استان مرکزی پرداخته شده است.
مقدمه:جشنواره منطقهای تئاتر به میزبانی کرمانشاه از هفتم تا دهم دیماه ۱۴۰۱ با حضور ۱۷ گروه نمایشی از ۱۰ استان و از جمله دو نمایش منتخب جشنواره تئاتر استان مرکزی برگزار شد. نمایش‌های «داستان میان رودان» از ساوه به کارگردانی رضا کاشی‌لو و «به گمونم ماه اومده بود» از اراک به کارگردانی بهمن پارسا در این جشنواره با سایر گروههای نمایشی به رقابت پرداختند که تنها افتخار گروههای اعزامی از استان مرکزی کسب لوح تقدیر توسط آقای «کمال امین» به خاطر دریافت بازی در نمایش «داستان میان رودان» بود. در این یادداشت این فرض مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است تا ثابت کند، رشته نمایش در دانشگاه آزاد اسلامی اراک از ابتدا تاکنون به دلیل عدم همراهی نهادهای دیگری مثل ارشاد استان، انجمن نمایش و سایر دستگاه‌های فرهنگی نتوانسته است، آنگونه که انتظار می‌رفت، به رونق نمایش و شکوفایی تئاتر اراک کمک کند و زمینه ساز استمرار اجرای تئاتر در طول سال و کیفیت اجراها شود. در ادامه به ظرفیت‌های فرهنگی و هنری استان برای ارتباط با دانشگاه اشاره شده است و این واقعیت مورد تاکید قرار گرفته است که در زنجیره نمایش استان، همراستایی حلقه‌های دیگری در این زنجیره برای ارزش آفرینی ضروری است تا سرمایه‌گذاری برای تربیت دانشجو به ثمر بنشیند و نهال تئاتر استان بارور گردد.
کلمات کلیدی: تئاتر استان مرکزی، دانشگاه آزاد اسلای اراک، جشنواره منطقهای تئاتر، نمایش در اراک
طرح مسئله:
قریب به ۳۰ سال از راه‌اندازی رشته نمایش با دو گرایش بازیگری و ادبیات نمایشی در دانشگاه آزاد اراک می‌گذرد. طی این سه دهه صدها فارغ‌التحصیل این رشته‌ها به عنوان چهره‌های نام آشنا در عرصه‌های تئاتر، سینما و رادیو تلویزیون کشور به هنرنمایی و یا خدمات کارشناسی پرداخته‌اند و شمار کمتری از آنان که بومی شهر و استان بوده‌اند، با دانش و تجربه خود یاری رسان قافله نمایش استان و نیز آموزش و تربیت هنرجویان و دانشجویان دیگری بوده‌اند.
در مدت یادشده به دلایلی از جمله فراهم نبودن زیرساخت‌های نمایشی و نبود اعتبارات حمایتی لازم از سوی دستگاه‌های مسئول، متاسفانه تئاتر استان روند یکنواخت و بطئی داشته است و سیر روبه پیشرفتی که آن را به هنر اول استان تبدیل کند، نداشته است.
نگارنده کمتر به یاد می‌آورد که گروههای نمایشی دانشجویی در جشنواره استانی تئاتر و یا سایر جشنواره‌های ملی تئاتر با نام و نشان مشخص و به قولی تابلودار شرکت کرده باشند زیرا بر اساس یک قاعده نانوشته گروههای دانشجویی معمولا نمایش‌های خود را فقط در دانشگاه و جشنواره های دانشجویی به اجرا می‌گذارند.
در اراک به رغم داشتن رشته دانشگاهی نمایش به جز معدود نمایش‌های کمدی و عامه پسند و نمایش‌هایی در حوزه کودک، عموما تئاتر استان و مرکز آن، به ایام برگزاری جشنواره تئاتر استان منحصر و محدود شده و سهم و وزن گروههای دانشجویی در آن به صفر میل کرده است.
جشنواره‌ای که البته در سه سال گذشته به خاطر کرونا و سپس ناآرامی‌های سیاسی اجتماعی اخیر« باری به هر جهت» برگزار شد و نمود بیرونی نداشته است.!
در بین فعالان تئاتری استان تعدادی از فارغ التحصیلان بومی دانشگاه آزاد اراک خوشبختانه قید مهاجرت را زده و پویش هنری خود را حفظ کرده و با استفاده از فرصت‌ها بویژه در جشنواره های استانی به هنرنمایی می‌پردازند.
تبیین موضوع
با این فرض ممکن است سوال شود، در چه شرایطی دانشگاه می‌توانست منشأ تحول در هنر نمایش استان شود و زمینه‌ساز حضور و موفقیت های مستمر هنرمندان در جشنواره‌های ملی شود؟
در جواب باید گفت اگر دانشگاه، ادارت فرهنگی و انجمن‌های نمایش استان در یک هم افزایی و دست در دست یکدیگر به رونق و اشاعه تئاتر در استان همت می‌گماشتند و دیوار جدایی بین خود را تخریب می‌کردند، آنگاه وضعیت راکد و خموش کنونی پدید نمی‌آمد و سرمایه‌های استان فقط صرف آموزش و دیگر هیچ نمی‌شد. هم افزایی این سه نهاد می‌توانست به داد نمایش مهجور مانده استان برسد و ظرفیت مغفول مانده آن را احیا کند. محورهای مشروحه زیر درپی اثبات این مدعا هستند که دانشگاه و رشته نمایش در اراک می‌توانست نقشی کاملا حاشیه‌ای و دور از متن در سیر اتفاقات نمایشی در اراک و استان نداشته باشد، اگر به این نکات و جنبه‌ها توجه می‌شد.:
استفاده از امکانات زیرساختی دانشگاهها
با کنار گذاشتن تعصبات و غیرت‌های ارگانی کافی بود امکانات زیرساختی و اعتباری نهادهای مسئول فرهنگی و هنری برای اجرای عمومی نمایش‌ها در چهارفصل سال به اشتراک گذاشته شود و به اتفاق به عنوان حامی تهیه کنندگان تئاتر، فرصت تجربه اندوزی و رقابت بین گروههای نمایشی را برای جذب مخاطب انبوه و گسترش فرهنگ تئاتر در استان فراهم سازند.
جای تأسف است که در غیاب بلک‌باکس و نبود سالن‌های استاندارد نمایش، جشنواره‌های استان در سالن اجتماعات چند منظوره و با تجهیزات اغلب فرسوده و غیراستاندارد ادارات ارشاد در فرهنگسراها برگزار می‌شوند و گروههای نمایشی در طول سال فقط همین گزینه‌ها را پیش رو دارند.
از سوی دیگر دانشگاه می‌توانست و می‌تواند تا زمان تامین زیرساخت‌های مناسب، امکانات خود را در اختیار گروههای نمایشی قراردهد و یاریگر آنها باشد تا در سیر حرفه‌ای شدن گروههای نمایشی استان وقفه‌ای ایجاد نشود و هنرمندان مستعد به مهاجرت فکر نکنند. به یاد دارم در آستانه انقلاب ۵۷ و یکی دو سال پس از آن تنها سالن« مدرسه عالی علوم مرجان» و سپس با نام«مدرسه عالی علوم اراک» سخاوتمندانه در اختیار گروههای نمایشی برای ترویج فرهنگ انقلاب قرار گرفته بود و درب دانشگاه به روی توده‌های مردم برای تماشای اجراها باز بود. راه دور نرویم نگارنده و همکارانش در دومین جشنواره تئاتر استان مرکزی در سال ۱۳۶۹ برخی از نمایش‌ها را در مدرسه عالی علوم اراک و مرکز آموزش ماشین سازی اراک به اجرا گذاشتیم تا نشان دهیم؛ نبود سالن اختصاصی دلیلی برای تعطیلی تئاتر نیست. آن هم در شهری که به قول پژوهشگر اروپایی افتخار و سابقه اجرای تئاتر واگن یا همان تعزیه سیار را از یکصد سال پیش تاکنون دارد. به قول شاعر؛ «طاعت از دست نیاید گنهی باید کرد/ در دل دوست به هر حیله رهی باید کرد»
نقش ندادن به دانشگاه
در سالهای اخیر مدیران کل ارشاد استان می‌توانستند با تشکیل شورای سیاست‌گذاری جشنواره، پای مدیران دانشگاهها و یا مدیران دپارتمان‌های هنری آنها را به ستاد جشنواره باز کنند و از آنها برای در اختیارنهادن سالن استمداد بجویند. هیات‌های علمی و دانشجویی دانشگاه می‌توانستند در جنب جشنواره های استانی به برگزیدگان خود جایزه بدهند و نشان دهند که به خلاقیت‌های جوانان اهمیت می‌دهند.
استفاده از ذخایر علمی دانشگاه
انجمن نمایش اراک و دیگر شهرهای استان با اغتنام از فرصت حضور اساتید تمام وقت و پاره وقت در گروه نمایش دانشگاه آزاد اراک قادر بودند کارگاهها و نشست‌های تخصصی برای فعالان تئاتری استان برگزار کنند و آنان را با مباحث جدید در زمینه تئاتر آشنا کنند. چهره‌های ممتاز علمی در زمان برگزاری جشنواره‌های استانی با اداره نشست‌های نقد و بررسی و یا نشست‌های مستقل برغنای محتوایی جشنواره بیفزایند و هنرمندان را برای اصلاح اجراهایشان و یا نگارش و طراحی نمایش‌های پخته‌تر ترغیب کنند.
در بررسی ادوار جشنواره‌های استان متاسفانه رد و نشانی از مشارکت سازمان یافته دانشگاه آزاد اراک دیده نمی‌شود.
فرصت نوسازی و روزآمدسازی
در آستانه برگزاری جشنواره های منطقهای، معمولا مرکز هنرهای نمایشی برای تجهیز و رفع نواقص سالن‌های جشنواره کمک‌های اعتباری و لجستیکی خوبی می‌کند تا کارگردانان دغدغه کمبود امکانات نور و صحنه نداشته باشند. به این خاطر سال آینده فرصت خوبی است تا مدیران فرهنگی استان با میزبانی جشنواره منطقهای تئاتر، بلک باکس شهرداری در پارک شهر، تالار مرکزی در حاشیه شهر و سالن فرهنگسرای آیینه را تجهیز و نوسازی کنند و در صورت لزوم از سالن‌های دانشگاه آزاد اراک و دانشگاه اراک بهره ببرند.
جشنواره‌های دانشجویی
دانشکده هنر دانشگاه آزاد اسلامی اراک از سال ۱۳۸۵ در کنار جشنواره‌های تئاتر دانشگاهی کشور بمدت دو سال متوالی میزبان جشنواره تئاتر دانشگاهی منطقه ۵ دانشگاه آزاد اسلامی شد تا برای نخستین بار تجربه برگزاری جشنواره در مقیاس منطقهای را نیز در کارنامه خود ثبت کند. این دانشگاه در سالهای ۹۱ و ۹۲ میزبان «جشنواره سراسری تئاتر نقطه» به دبیری دکتر نصرآبادیان در دو بخش بدن و بیان شد. این جشنواره کاملا ابتکاری و دانشجویی متاسفانه مانند بسیاری از جشنواره‌های هنری کشور جوانمرگ شد و چراغ آن خاموش شد. جشنواره نقطه می‌توانست در ادامه به غنای جشنواره‌های دانشگاهی بیفزاید و دریچه تازه‌ای بروی دانشجویان تئاتر بگشاید.
در سالهایی که نمایش‌هایی از دانشکده هنر دانشگاه آزاد اراک به جشنواره‌های تئاتردانشگاهی حوزه هنری و تجربه دانشگاه تهران و سایر جشنواره های معتبر کشور راه یافتند و هنرمندان شرکت کننده به جوایزی دست یافتند، زمینه اجرای آنها برای عموم در اراک مهیا نشد. دانشگاه آزاد اراک در دهسال گذشته رسالت خود را صرفا در آموزش و بروکراسی مرتبط با آن محدود کرده است و اشتیاقی برای انجام جشنواره هایی در مقیاس ملی نداشته است. قطعا کمبود اعتبار ناشی از کاهش دانشجو و تغییرات مدیریتی در این زمینه بی‌تاثیر نبوده است. نکته حائز اهمیت در این باره آن است که تجربیات دانشجویی در محدوده پلاتوهای دانشگاهی متوقف ماند و کمتر در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفت. با این وجود تجربه‌های بدست آمده از میزبانی جشنواره‌های دانشجویی دستاورد خوبی است که می‌تواند در کنار توانایی فارغ التحصیلان رشته نمایش به ظرفیت نمایش استان منضم شده و به برنامه‌های گسترش تئاتر عمق بیشتری ببخشد.
پیشنهادات
با شرح آنچه که گفته شد، رابطه معناداری بین تربیت دانشجوی نمایش در اراک با حیات هنری آن در فرهنگ شهر و استان به چشم نمی‌خورد و همکاری و تعامل مورد انتظار بین اداره فرهنگ و ارشاد استان(انجمن نمایش) و دانشگاه وجود نداشته است. استقلال عمل دانشگاه و دستگاه‌های اجرایی و واگرایی بین آنها حکایت نوازندگانی است که همنوازی را شگرد ندارند و به تک نوازی خو کرده‌اند؛ در حالیکه با وجود گروههای متعدد نمایشی و نیز دانشگاه‌های مختلف در اراک و دیگر شهرهای استان امکان روشن نگه‌داشتن چراغ تئاتر در طول سال وجود دارد و اراک همانند شهرهایی مثل کرمانشاه و بوشهر و شیراز لیاقت میزبانی جشنواره‌های ملی و منطقهای ولو با امکانات موجود را دارد.
در سالهای پیش رو مدیران دستگاه‌ها و سازمان‌های آموزشی فرصت دارند تا همدلی و اتحاد برای اهداف مشترک را تمرین کنند و با عقد تفاهم نامه چارچوب همکاری‌های طرفینی را روشن و مشخص سازند.
دفتر انجمن سینمای جوانان اراک در سالهای ۱۳۷۳ و ۱۳۹۳ میزبان جشنواره منطقهای سینمای جوان بود و حالا وقت آن رسیده است تا عروسی به کوچه تئاتر استان هم بیاید و عملا نشان داده شود که رشته نمایش در اراک فقط به بنگاهی اقتصادی برای آموزش دانشجو بدل نشده است و نقش اول و رسالت اصلی آن اهتمام به توسعه هنرهای نمایشی در شهر و استانی است که به ابتکار مدیران کاربلد، پیش از انقلاب میزبان گروههای حرفه‌ای تئاتر پایتخت در سالن مرکز آموزش ماشین سازی اراک برای ترویج فرهنگ نمایش به اقتضای آن دوران بود.
آقای مدیران ادارات فرهنگی و تبلیغی، اعضای شوراهای اسلامی شهرها، روسای دانشگاهها و اعضای شورای فرهنگ عمومی اگر شما هم دغدغه جدی برای تحقق آرمان‌هایتان و توسعه فرهنگ انقلاب و اسلام را دارید، بسم‌الله!
این گوی و این میدان…
پی‌نوشت:
۱.پیتر چلکوفسکی شرق‌شناس در زمینه اجرای تعزیه سیار چنین تعبیری دارد: « میان اجتماعات ماه محرم و تئاتر قرون وسطایی اروپا ، شباهتهای بسیاری وجود دارد؛ اما با این تفاوت اساسی که در طول مراسم محرم، تماشاگران ساکن می‌ماندند و تابلو [پرده نمایش] حرکت می‌کرد، و در تئاتر مذکور تابلو ساکن بود و تماشاگرـ نادمان حرکت می‌کردند. اجتماعات ماه محرم، شاید به هفته مصیبت حضرت مسیح که هنوز هم در کشورهای مسیحی چون گواتمالا دیده می‌شود، بیشتر شبیه باشد.»(چلکوفسکی، پیتر، تعزیه نمایش بومی پیشرو ایران، مترجم:حاتمی، داود)
۲. مدرسه عالی مرجان در سال ۱۳۵۰ توسط تعدادی از استادان دانشگاه تهران و دانش‌سرای عالی سابق، در اراک ایجاد شد و در مهرماه همان سال، فعالیت این واحد آموزشی در چهار رشته با پذیرش ۴۸۰ دانشجو در محلی استیجاری آغاز شد.
این مؤسسه در اواخر سال ۱۳۵۱ با نام «مدرسه عالی علوم اراک» وابسته به دانشگاه تربیت معلم تهران و سرانجام در آذرماه سال ۱۳۶۸ این مؤسسه به‌طور مستقل و با عنوان «دانشگاه تربیت معلم اراک» فعالیت خود را پی گرفت. این دانشگاه در سال ۱۳۷۵ با تصویب طرح جامع دانشگاه به دانشگاه اراک تغییر نام یافت.
۳.دانشگاه آزاد اسلامی اراک با پذیرش ۶۰۰ دانشجو در سال تحصیلی ۶۴-۶۵ در یکی از مدارس شهرصنعتی اراک آغاز به کار کرد. رشته‌های ادبیات نمایشی در مقطع کارشناسی و بازیگری در دوره کارشناسی در سال ۱۳۷۱ به مجموع رشته‌های این دانشگاه افزوده شد. خسرو حکیم رابط، جابر عناصری، جهانگیر الماسی،حسین مسافرآستانه،منصورخاکی،سهراب سلیمی، صمد چینی فروشان، محسن قصابیان، عنایت سمیعی، لیلا جواهری، لیلی مقیمی، مهدی عابدینی، علیرضا رحیمی، عاطفه شمس‌اللهی، هرمز هدایت، هوشنگ هیهاوند، فرهاد مهندس پور، ابراهیم کریمی، اسماعیل همتی، رکن‌الدین خسروی، علیرضاخمسه، شمس لنگرودی، خسرو بامداد، نصراله قادری و حسین فرخی از جمله مدرسان و اساتید رشته نمایش و رضا مهدوی هزاوه، رامتین خداپناهی، مهران امام‌بخش،کاظم نظری و محمدعارف که اکثرا فارغ التحصیل همین دانشگاه بوده اند، مدرسان سالهای اخیر این دانشگاه بوده‌اند
۴.پیشینه تئاتردر اراک به معنی مدرن آن به حضور ارامنه جلفای اصفهان در اراک و تاسیس مدرسه شرف ارامنه و اجراهای تئاتر در این مدرسه برمی‌گردد. در ادامه به همت دبیران در سایر مدارس اراک در دهه دوم قرن گذشته شمسی نمایش‌های دیگری به روی صحنه رفتند. «در سالنامه معارف عراق می‌توان رد دیگری از نمایش‌های اجرا شده به کوشش فرهنگیان اراک یافت: چون اداره معارف از نظر تهذیب اخلاق جوانان انجمن تئاتر را در دبیرستان‌ها لازم دانست، این انجمن از بین دانش آموزان با ذوق در مهرماه ۱۳۱۳ تشکیل . در اندک مدتی وارد مرحله عمل گردید. پیسهای برجسته را که با وضع جالب توجهی در این مدت به معرض نمایش گذاشته عبارتاست از: زندگانی خیام در سالن دبیرستان صمصامیه، سرگذشت فردوسی در سالن سینمای آریان، نمایش بوالهوسی در سالن دبستان ارامنه، خوشبختی چیست در سالن برق»(نیکفام، یوسف، مروری گذرا بر ریشه‌های تئاتر در اراک، فصلنامه رازان شماره ۲۰)
نشانی در تلگرام: t.me/cinemadailyir
اضافه کردن نظر