صلاحیت کارگردانی سریال با کدام ملاک و معیار احراز می‌شود؟

مقدمه:

در این گزارش به بهانه انتشار و توزیع سریال هم گناه به عنوان سی و سومین سریال اختصاصی نمایش خانگی، به کارگردانان مجموعه‌هایی پرداخته‌ام که برای نخستین بار کارگردانی سریال را تجربه کرده اند و خواهید دید که در کمال شگفتی بعضی از آنها فاقد تجربه کارگردانی ولو در حوزه فیلم کوتاه و نیز سینما و تلویزیون هستند. در این نوشتار ۵ سریال ویژه کودکان و ۵ مجموعه رئالیتی شوی شبکه مورد توجه نبوده‌اند.

مروری بر سریال ها

در بین ۳۳ سریال و مینی سریالی که تاکنون برای بزرگسالان در نمایش خانگی تولید و عرضه شده است(با احتساب سه مجموعه طنز آیتمی)، ۹ کارگردان بدون پشتوانه و سابقه کارگردانی سریال تلویزیونی، نخستین مجموعه نمایشی خود را برای شبکه نمایش خانگی کارگردانی کرده‌اند.

بر ای این اساس پیمان قاسم خانی و سیامک انصاری به عنوان نویسنده و بازیگر مجموعه‌های طنز تلویزیونی، بصورت مشترک مجموعه طنز آیتمی و هشت قسمتی فضانوردها را در سال ۱۳۸۵ کارگردانی کردند. این دو پیش از این تجربه کارگردانی نداشتند.

کاظم راست گفتار و سام قریبیان در سال ۱۳۹۵به ترتیب بر صندلی کارگردانی مینی سریال های پنج قسمتی آشوب و شش قسمتی عالیجناب نشستند.

راست گفتار قبل از انتشار مینی سریال آشوب ابتدا نسخه سینمایی آن را روانه پرده سینماها کرد. وی تا قبل از فیلم- مجموعه آشوب پنج فیلم سینمایی را کارگردانی کرده بود.

در ادامه امیرپورکیان هم بعد از آنکه تنها فیلمش با نام ناکوک به دلیل عدم دریافت پروانه نمایش عمومی، راهی به اکران و نمایش خانگی نیافت، برای ساخت سریال ممنوعه دورخیز کرد .او سریال پرحاشیه ممنوعه را در دو فصل ۱۳ قسمتی سال‌های ۹۶ و ۹۷ جلوی دوربین برد.

پورکیان پیشتر تهیه کنندگی دو  فیلم سینمایی و دو تله فیلم را برعهده گرفته بود.

 رامین عباسی‌زاده با مشاهده اینکه در سبد سریال‌های نمایش خانگی اثر ترسناکی وجود ندارد، موفق به اخذ مجوز کارگردانی سریال ۱۱ قسمتی احضار در ژانر وحشت شد تا در یک فرایند حدوداً چهارساله(۹۲ -۹۶)موفق به ساخت و انتشار اولین سریالش شود.

عباسی‌زاده قبل از کارگردانی احضار فقط پنج سریال تلویزیونی را تهیه‌کنندگی کرده بود.

 بهادر اسدی رکورد ساخت سریعترین سریال شبکه را دارد. او ابتدا بعد از دریافت مجوز ساخت یک فیلمنامه داستانی به نام ریکاوری چند ماه بعد یک مجموعه ۱۲ قسمتی را تحویل شورای بازبینی داد و در نهایت سریال در ۸ قسمت مجددا تدوین و پخش شد.! این مجموعه در سال ۹۷ تولید و در سال ۹۸ توزیع شد.

اسدی به پشتوانه تهیه‌کنندگی دوسریال تلویزیونی، هدایت و کارگردانی مینی سریال ریکاوری را عهده‌دار شد.

سریال کرگدن که توزیع فصل دوم آن مدتی است آغاز شده به کارگردانی کیارش اسدی‌زاده تولید شده است. پیش تولید و تولید این مجموعه به دلیل تنوع لوکیشن و سبک کار کارگردان قدری طولانی شد و بیش از یکسال به درازا انجامید.(۹۷-۹۸) اسدی‌زاده کارگردانی دو فیلم گس و شکاف را در کارنامه حرفه‌ای خود داشت.

مجموعه نمایشی هم گناه تازه‌ترین مجموعه ای که در شبکه نمایش خانگی رونمایی شده است، امضای مصطفی کیایی را به عنوان کارگردان در پای خود دارد. این سریال محصول سالجاری است.

در بین کسانی که بدون سابقه کارگردانی سریال تلویزیونی، اجازه کارگردانی سریال برای شبکه نمایش خانگی را گرفته است، کیایی حرفه‌ای‌ترین است و سابقه هفت فیلم سینمایی موفق را داراست.

کارگردانی سریال با کدام ملاک و معیار

با ملاحظه آنچه گفته شد، در بین کارگردانان اول سریال‌های نمایش خانگی که فاقد سابقه کارگردانی در تلویزیون هستند، کسانی یافت می‌شوند که سابقه کارگردانی هیچ فیلمی ولو کوتاه را نداشته‌اند و فردی نیز با داشتن فقط یک فیلم ناموفق و عده‌ای نیز به صرف تهیه‌کنندگی چند سریال تلویزیونی، نام خود را به عنوان کارگردان سریال ثبت کرده اند.

در این میان این پرسش به ذهن خطور می‌کند که ملاک موافقت با کارگردانی یک سریال از سوی مرجع نظارتی چیست و کسانی که از فیلترهای نظارتی عبور کرده‌اند، چه شرایط و امتیازاتی را احراز کرده بودند.؟

اگر کارگردانی مجموعه طنز آیتمی فضانوردها را به اعتبار سابقه ممتد نویسندگی و بازیگری انصاری و قاسمخانی با اغماض نادیده بگیریم و تجربه کارگردانی چند فیلم سینمایی را امتیاز بالایی برای متقاضیان کارگردانی اول دیگر سریال‌های شبکه محسوب کنیم و مشکلی با آن نداشته باشیم، در مورد سایر سریال‌ها و حضور اشخاصی که در عمرشان ولو برای یک فیلم کوتاه ۳۰ دقیقه ای کارگردانی را تجربه نکرده‌اند، نیازمند رسیدن به پاسخ قانع کننده‌ای هستیم.

برای رسیدن به این پاسخ می‌توان مسئله را از این زاویه نیز مورد بررسی قرار داد که سریال‌های ساخته شده توسط کارگردانان اول بدون سابقه حرفه‌ای، با چه بازخوردی روبرو بوده‌اند. آیا این تولیدات در فهرست مجموعه‌های موفق، پر مخاطب و کم حاشیه شبکه قرار می‌گیرند یا برعکس، سرنوشت این سریال‌ها نتایج بدی را برای سازندگان و مرجع نظارتی(سازمان سینمایی) به بار نشاند؟

مینی سریال ریکاوری(بهادراسدی):

همانطور که در مقدمه این گزارش گفته شد، تلخیص دستوری یک مجموعه ۱۲ قسمتی به ۸  قسمت، به خوبی نشان می‌دهد که کیفیت فیلمنامه و ساخت آن چگونه بوده است. ریکاوری در جذب مخاطب نیز موفق نشان نداد و اثری زیر متوسط ارزیابی شد. تهیه‌کننده و کارگردان این سریال بدون اخذ مجوز، فیلمنامه مصوب یک تله فیلم را به سریال تبدیل کرد و اغماض شورای پروانه نمایش برای صدور پروانه، بزرگترین خدمت به سرمایه‌گذار و دست اندرکاران اثر بوده است اما مخاطبان به دلیل ضعف محصول از چنین تصمیمی بهره نبردند.

سریال احضار(رامین عباسی‌زاده):

حاشیه‌های این سریال از جمله طولانی شدن فرایند تولید آن و سپس وقفه در پخش قسمت نهم به بعد آن اگر چه مستقیما ربطی به حوزه کارگردانی ندارد اما اگر عباسی زاده علاوه بر کارگردانی سریال همزمان تهیه‌کننده آن نبود، شاید سریال اینگونه دچار مشکلات پیچیده نمی‌شد. در واقع این انتقاد به مرجع صدور پروانه ساخت وارد است که چگونه راضی به واگذاری مسئولیت‌های سنگین تهیه‌کنندگی و کارگردانی به فرد واحدی شده است که کارگردان سریال اول بوده است.

سریال ممنوعه(امیرپورکیان):

پورکیان با سینما و تلویزیون و مناسبات حاکم بر آنها بیگانه نبود اما مشکل در فیلمنامه سریال ملتهبی بود که پردازش آن به تهیه‌کننده با تجربه و کارگردانی متناسب با محتوای آن نیاز داشت. به چالش کشیدن ضوابط نمایش و خطوط قرمز نخستین عارضه انتخاب و چینش ریسک پذیر سریال ممنوعه بود. اگر تهیه‌کننده یا کارگردان سریال فرد پخته و کارکشته‌ای بود، هیچیک از حواشی ایجاد شده و دخالت سایر مراجع غیردولتی در امر نظارت بر سریال صورت نمی‌گرفت. بنابراین به نظر می‌رسد در این خصوص هم مرجع نظارتی باید دقت بیشتری صورت می‌داد و برای تعادل بخشی و مدیریت صحنه و اجرای اثر، با ترکیب دیگری غیر از آنچه دیدیم، موافقت می‌کرد. با این همه طبیعی بود که ممنوعه مخاطبان خود را داشت و حساسیت‌های ایجاد شده به دامنه تماشاگران آن افزود.

جمع بندی: با فرض اینکه شورای پروانه ساخت چند سالی است که از آیفیک (انجمن صنفی شرکت ها و موسسات فیلمسازی)، در مورد صلاحیت حرفه‌ای تهیه‌کنندگان و کارگردانان متقاضی ساخت سریال استعلام به  عمل می‌‌آورد اما تصمیم‌گیری نهایی بر عهده شورای پروانه ساخت آثار غیرسینمایی است و مشکلات ناشی از سریال‌هایی که برشمردیم بیشتر متوجه محاسبات غلط و یا خوشبینی مفرط این شورا به تهیه‌کنندگان تلویزیونی فاقد سابقه کارگردانی در گذشته بوده است. تجارب حاصل از اینگونه تصمیمات قطعاً شورای ساخت را به این نتیجه رسانده است که به افراد فاقد سابقه کارگردانی تحت هیچ شرایطی پروانه ساخت ندهد و همانند سینما این ملاحظه را بطور جدی اعمال کند که هیچگاه تهیه‌کننده کم تجربه را با کارگردان اول در یک ترکیب نپذیرد و از آن مهمتر به اقتضای محتوای فیلمنامه و حساسیت‌های احتمالی، در ترکیب عوامل اصلی ساخت، دقت بیشتری را منظور نماید.

روزانه های سینمایی را در تلگرام دنبال کنید: cinemadailyir@