نمی توان بی تفاوت بود

توقف یا تعلیق نمایش عمومی فیلم رستاخیز اتفاق کوچکی نیست که به مرور از یادها برود و به فراموشی سپرده شود و اندکی بعد دیگر کسی از آن سراغی نگیرد و با افزوده شدن به فهرست بلند بالای فیلم های در محاق گرفتار شده، به تاریخ بپیوندد. چرا؟

رستاخیز موضوع مهمی مثل عاشورا را دستمایه کار خود قرار داده و قریب به دهسال صدها نفر برای تولید و آماده سازی آن زحمت کشیده اند. کارشناسان و مشاوران مذهبی زیادی در جریان ساخت آن بوده اند و نمایندگانی از بیوت مراجع تقلید بطور رسمی و غیررسمی فیلم را دیده اند و تلقی وهن چهره هایی مثل پرچمدار کربلا را از آن برداشت نکرده اند. اشکالاتی که این روزها پیرامون فیلم مطرح شده است در دو دسته قابل ارزیابی است. الف) فکت ها و استنادات غلط تاریخی ب) به تصویر کشیدن سیمای افراد و ذواتی از خیام امام حسین(ع) و در صدر آنها ابوالفضل العباس(ع)

در خصوص اشکال دوم درویش کارگردان فیلم، مدعی است در طول ۱۸ ماه گذشته یعنی از زمان اکران محدود فیلم در جشنواره سال ۱۳۹۲ تا الان اصلاحاتی را در فیلم اعمال کرده و زمان آن را هم به مقدار زیادی کاهش داده تا برای نمایش در سینماها مناسب باشد. وی مدعی است از مراجعی هم برای نمایش چهره ذوات مقدسه استفتا کرده و پاسخ مساعد دریافت کرده است. “در این مورد دیدگاه‌های مختلفی نیز وجود دارد. ما برای هر موضوعی به متخصص آن مراجعه می‌کنیم و طبیعی است که در این خصوص هم به مراجع مراجعه کردیم. بسیاری از مراجع نظرگاه‌های و نگاه‌های مختلفی دارند و در این میان ما چه کار باید بکنیم؟ من موظف هستم که ابتدا به نظر مرجع تقلید خود نیز دقت کنم. بنده در این فیلم به نظرگاه مرجع تقلید خود تکیه کردم. این در شرایطی است که به نظرگاه مراجع دیگر در مبحث تشبه دقت شده و در دیدگاه برخی از آنها نیز در صورت تشبه شرط وجود دارد. مثلاً اینکه خدایی ناکرده در نمایش آن تعرض و توهینی صورت نگیرد.”(درویش در گفتگو با خبرنگاران ۲۳ تیر۹۴)

درویش نامی از مرجع تقلید خود نمی برد و طی روزهای گذشته هم هیچ مرجعی در دفاع از فیلم سخنی نگفت. البته این بدان معنا نیست که خدای ناکرده ادعای درویش صحت ندارد و یا مرجع تقلید ایشان تحفظ به خرج داده است. همانطور که درویش گفته است وی نظر کلی مرجع تقلیدش را در باره به تصویر کشیدن سیمای غیرمعصومین اخذ کرده و تمام تلاش خود را به کار گرفته تا موجب وهن چهره های مقدس نشود. سکوت مرجع مورد نظر به احتمال قوی بدان علت است که فیلم را ندیده است و به ظن قوی تصمیمی هم برای دیدن آن ندارد. زیرا مراجع محترم عموماً دعب و فرصتی برای تماشای فیلم ندارند و درصدد آن نیستند که به ارزیابی کیفیت فیلم ساخته شده بپردازند. البته جای این پرسش است که چرا کارشناسان و مشاوران مذهبی و تاریخی پروژه در برابر اشکالات نوع اول سکوت اختیار کرده و دم برنمی آورند.!

بنده شخصاً مخالف نمایش سیمای فرزندان معصومین(ع) در سینما و تلویزیون هستم و زاویه دید داود میرباقری در پرداختن به زندگی امامان معصوم را می پسندم و توسل او به شخصیت های فرعی و صحابی پیامبر و امامان را اقدامی درست و خردمندانه می دانم، با این حال معتقدم برای حل چالش هایی از این دست مرجع و شورایی مرکب از نمایندگان مراجع تقلید و یا اساتید برجسته حوزه رافع مشکل است تا ظرفیت های فقه پویای تشیع کارساز واقع شود و از تظاهرات و غلیان احساسات مذهبی بر له یا علیه تیم سازنده فیلم اجتناب به عمل آید. البته اخذ نظر مراجعی از این دست غالباً باید تا قبل از نگارش فیلمنامه و تصویربرداری صورت گیرد تا تمهیدات لازم مد نظر قرار گیرد.

این روزها عده ای در مقام دفاع از فیلم رستاخیز،  تعزیه و شبیه خوانی را به میان کشیده و مدعی هستند وقتی در این نمایش های سنتی حضور معصومین در متن نمایش مورد توافق قرار گرفته و کسی به اعتراض گریبان چاک نمی کند، چرا در سینما این موضوع مورد مناقشه قرار گرفته است؟ در پاسخ باید گفت تعزیه با تکنیک فاصله گذاری زمینه ای را فراهم می آورد تا مخاطب تفاوت و تمایزی بین تعزیه خوان و شخصیت اولیا و اشقیا قائل شود. “اولیا خوانان خود را در حد و اندازه شخصیت های اسطوره ای و آرمانی نمی دانند و بدین سبب از نقش فاصله گرفته و اشقیاخوانان نباید خود را در پلیدترین و شرورترین شخصیت ها بیابند و بدین جهت از نقش فاصله می گیرند ونمایش را روایت می کنند و همه گروه های بازیگران، اولیا خوانا، اشقیا خوانان ونسخه خوانان بر نمایشی بودن اجرا از طریق انجام حرکات و و اعمال تصنعی و اغراق آمیز و همچنین نوع بازی غیر واقعی و نمادین تاکید دارند.”(طوسی معتمد، حسین/تعزیه و نمادهایش)

در سینما برخلاف تعزیه بازیگران اصرار دارند نقش شخصیت مورد نظر را به درستی ایفا کنند تا در بیننده باورپذیری و همذات پنداری ایجاد شود. به همین خاطر هر قدر شخصیت نمایشی از اهمیت و عظمت بیشتری برخوردار باشد، از بازیگران توانمندتری برای ایفای رل او استفاده می شود. بنابراین مقایسه سینمای واقع گرا با تعزیه از اساس نادرست است و اینگونه استدلال ها کمکی به نجات فیلم رستاخیز نمی کند. نگارنده با اینکه خوشبین به نمایش نسخه کنونی نیست و تجربه ممانعت از نمایش حضرت عباس (ع) در سریال مختارنامه را از یاد نبرده است، با این حال امید دارد با گفتگو و مشاوره و رایزنی فشرده با جمعی از مراجع تقلید، سوء تفاهم های موجود برطرف شود و زمینه اکران عمومی مجدداً فراهم گردد.