آنچه ذیلاً مطالعه می کنید، حاصل کار نگارنده در دوران تحصیل است. این پژوهش در ادامه تحقیقات صورت گرفته دیگر با موضوع نمایش خانگی- که در بخش پیشینه به آنها اشاره شده است- می تواند دستمایه ای برای انجام تحقیقات تکمیلی و علمی در خصوص نمایش خانگی قلمداد گردد.

چکیده:

هدف از این مقاله پژوهشی تبیین عوامل موثر در مصرف رسانه ای شهروندان تهرانی با تاکید بر  تماشای فیلم از مجرای نمایش خانگی است. اهمیت این مطلب بدان خاطر است که در جامعه مخاطبان تحقیق و به تبع آن دیگر اقشار جامعه، سبک و عادت تماشای فیلم در حال تغییر است و ضروری است تا با هدف جذب و نگهداری بینندگان در کنار سبد محصولات نمایش خانگی، به تحولات فناوری توجه کافی نشان داده شود و بر عرضه محصول بر فرمت های متنوع تاکید شود.

این بررسی نشان می دهد که علاقمندان به فیلم و سینما در هر شرایطی حاضر به هزینه کردن برای تماشای برنامه مورد علاقه خود در شبکه نمایش خانگی هستند و از تحولات فناوری در این عرصه برای دسترسی راحت تر به فراورده های تصویری استقبال می کنند.

واژگان کلیدی: شبکه ویدیویی(نمایش خانگی)، موسسات ویدیو رسانه، لوح فشرده، تولیدات اختصاصی شبکه، فناوری های دیداری و شنیداری، مصرف رسانه ای

فصل اول -کلیات 

مقدمه

شبکه نمایش خانگی ایران با یک مزیت نسبی روبرو است و آن فقدان تلویزیون خصوصی در کشور است. اگر راه برای برنامه سازی شبکه های فارسی زبان ماهواره ای در داخل ممنوع است و آثار فارسی زبان به نمایش در آمده از آنها قدرت رویایی با تولیدات رسانه ملی را ندارند، شبکه نمایش خانگی این امکان را دارد که با خروج از دایره نسبتا" بسته سوژه ها و موضوعات تلویزیون، قلمرو تازه ای را به روی مخاطبان خود بگشاید و به سهم خویش شبکه های رقیب غربی را به حاشیه براند. نمونه سریال هایی که در شبکه نمایش خانگی عرضه شده اند بخوبی موید این ادعا هستند که علاوه بر بداعت موضوع، نوع پرداخت و خلاقیت در اجرا هم می تواند نگاه ها را بسوی این شبکه فرابخواند. اما در نقطه مقابل این رسانه با چالش های عمده ای دست به گریبان است و چنانچه مدیران دولتی و خصوصی دست اندرکار آن چاره ای برای آنها نیاندیشند، سبب انفعال آن خواهند شد.

آینده ویدیو از حیث تکنولوژِی و تغییراتی که طی این سالها پذیرفته است، تقریبا" مشابه شرایطی است که در سایر کشورهای توسعه یافته در حال وقوع است. ورود سیستم های سینمای خانگی، لوح فشرده بلوری، ورود تلویزیون های سه بعدی (LED)، پورتکل تلویزیون اینترنتی، به اشتراک گذاشتن فایل فیلم های سینمایی در شبکه های اجتماعی مجازی و پلیرهای پیشرفته، شکاف و فاصله ای را بین کاربران ایرانی با کاربران دیگر ملل ایجاد نکرده است. مضافا" که عرضه فیلم در فضای مجازی نیز فرصت کم نظیری را برای دسترسی به بسیاری از تولیدات دیداری و شنیداری را فراهم کرده است و با افزایش سرعت اینترنت و پهنای باند آن ضریب نفوذ این امکان در آینده بیشتر خواهد شد. از منظر محتوایی بطور طبیعی هر قدر ارائه محتوا بصورت خلاقانه تری در شبکه ویدیویی صورت گیرد، محصولات رقیب و مغایر با فرهنگ اسلامی و ایرانی به حاشیه خواهند رفت. به تصریح روشن اساتید علوم ارتباطات در بازار پیامی که منع و رادعی برای عرضه محصول در آن نخواهد بود، مخاطب با استفاده از حق انتخاب خود بهترین و مرغوبترین کالا را برخواهند گزید.

تبیین موضوع و سوال های اصلی تحقیق

ویدیو  ابزاری برای بازپخش آثار سینمایی و تلویزیونی است.ویدیو در ایران در غیاب تلویزیون های خصوصی و کمبود سینما در صدها شهر و شهرستان کارکرد مضاعفی یافته است. به همین خاطر انواع برنامه های نمایشی و سرگرم کننده اختصاصاً برای عرضه در شبکه ویدیویی تولید می شود.. با این حال در کنار افزایش و بهبود شاخص های تماشای فیلم و برنامه از طریق ویدیو، عواملی در تهیه و  خرید نسخه اصلی تولیدات مدخلیت دارد.

اگر دولت به دنبال اهدافی چون؛ احیای ظرفیت های ویدیو، فراهم کردن بستر تازه ای برای خلق آثار و برنامه های نمایشی، ایجاد چند صدایی در تولیدات تصویری، پاسخگویی به نیاز تصویری مردم، رقابت با رسانه های بیگانه، جلب مشارکت بخش خصوصی، کالایی کردن محصولات فرهنگی، قرار دادن ویدیو در سبد هزینه های مصرفی خانوارها بود، تا حد زیادی این اتفاق افتاده است و پدیده ویدیو در ایران ابعاد و مختصاتی متفاوت با سایر کشورها یافته است. این موضوع برای صاحبنظران در مدیریت رسانه، علوم و جامعه شناسی ارتباطات از جنبه های مختلفی قابل مطالعه و بررسی است.

تولیدات ویدیویی این شبکه به هر اسم و صفتی نواخته شوند، باری بر دوش دولت نمی شوند و سازندگانشان دست نیاز بسوی دولت دراز نمی کند. آثار مرجوع شده از بازار شاید جای نفس کشیدن برای انبار موسسات باقی نگذارد اما صبر و تحمل مدیران موسسات و شرکت ها و کف نفس آنها آنقدر هست که جبران ضرر و زیان هایشان را طلبکارانه از دولتنخواهند.

حجم سرمایه گذاری سریال هایی نظیر قهوه تلخ، ساخت ایران، قلب یخی و ویلای من که حدود ۲۰۰ میلیارد ریال تخمین زده می شود و نیز ارزش سرمایه ای که مصروف تولید صدها عنوان فیلم داستانی ویدیویی شده است، علاوه بر انکه سبب احیای ظرفیت های رسانه ویدیو در ایران و شکست فضای انحصاری تلویزیون شده، موجد هزاران فرصت شغلی از زنجیره تولید تا توزیع شده است. سرمایه ای که می توانست در بازار و مناسبات غیر تولیدی بکار گرفته شود و سونامی نقدینگی سرگردان را شدت بیشتری ببخشد. بی تردید راهبرد خارج کردن توزیع محصول از دایره تنگ فروشگاه های عرضه محصولات فرهنگی و موافقت با فروش ویدیو در بیش از ۳۰۰۰۰ فروشگاه محلی، سبب توسعه بازار محصولات نمایش خانگی شد و زمینه بازگشت سرمایه را بهتر از گذشته فراهم کرد.

اگر از انگیزه سرمایه گذاران و تهیه کنندگان محصولات متنوع نظیر سریال ها، مستندهای جسورانه،reality show ها و سایر برنامه های نمایشی در نمایش خانگی پرسشی صورت گیرد، بی شک در پاسخ های آنها می توان به سیاست های ممیزی متفاوت این شبکه با تلویزیون اشاره کرد. اگر تلویزیون بصورت توامان نقش سرمایه گذار و ناظر را ایفا می کند، در نمایش خانگی نقش دولت صرفاً در نظارت حداقلی آن هم فقط به مراحل صدور پروانه ساخت و نمایش محدود می گردد. پیامد این وضعیت آن شده است که سینماگران و تهیه کنندگان ایرانی در رقابت با رسانه های برون مرزی با آزادی عمل بیشتری در صدد جذب مخاطب برآمده و مصرف رسانه ای او را به طعم محصول پاک ایرانی متمایل سازند

سرمایه گذاری در صنعت ویدیوی ایران با مخاطرات چندی روبروست که در این تحقیق بدانها اشاره خواهد شد. از منظر اقتصادی نیز سرمایه گذاران و تهیه کنندگان سینما و تولید کنندگان برنامه های ویدیویی به بازگشت سرمایه و سود منطقی از بستر ویدیو چشم دوخته اند و افزایش و کاهش تیراژ محصول در این شبکه برای آنها بسیار حائز اهمیت است

سوال های اصلی این تحقیق که در پی یافتن پاسخ برای آن می باشد، عبارت است از اینکه چه عواملی در گرایش افراد به استفاده از محصولات شبکه ویدیویی موثر هستند؟ در کاهش و افزایش تیراژ محصولات و به تبع آن گرایش و عدم استقبال افراد از تولیدات ویدیویی چه عناصری ایفای نقش می کنند.؟ کدام مزیت ها سبب رونق ویدیو در ایران شده است.؟ تحولات فناوری در زمینه دانلود فیلم و تماشای فیلم با امکانات تازه ای نظیر موبایل و اینترنت موجب کاهش استفاده از نسخه لوح فشرده فیلم ها نشده است؟ و…

ضرورت انجام تحقیق

 رقابتی ماندن همواره یک چالش است اما رقابتی ماندن در یک بازار متغیر از این هم چالش برانگیزتر است و این مدیران رسانه را ملزم به برنامه ریزی می کند. گرشون(۲۰۰۱) بیان می دارد که چنین استراتژی شامل کنکاش محیطی و تدوین استراتژی است. کنکاش محیطی به معنای جستجوی وقایع قابل توجه و مهم بازار مثل ادغام شرکت ها، پیشرفت تکنولوژی، تغییرات رفتار مصرف کننده و برخی تغییرات اجتماعی بارز است.(ژان لوبلان ویکس و دیگران-مدیریت رسانه۲۰۰۴- ترجمه روشندل اربطانی طاهر)

آینده ویدیو از حیث تکنولوژِی و تغییراتی که طی این سالها پذیرفته است، تقریبا" مشابه شرایطی است که در سایر کشورهای توسعه یافته در حال وقوع است. ورود سیستم های سینمای خانگی، لوح فشرده بلو- ری، ورود تلویزیون های سه بعدی و LED، پورتکل تلویزیون اینترنتی، به اشتراک گذاشتن فایل فیلم های سینمایی در شبکه های اجتماعی مجازی و پلیرهای پیشرفته، شکاف و فاصله ای را بین کاربران ایرانی با کاربران دیگر ملل ایجاد نکرده است. مضافا" که عرضه فیلم در فضای مجازی نیز فرصت کم نظیری را برای دسترسی به بسیاری از تولیدات دیداری و شنیداری را فراهم کرده است و با افزایش سرعت اینترنت و پهنای باند آن ضریب نفوذ این امکان در آینده بیشتر خواهد شد. از منظر محتوایی بطور طبیعی هر قدر ارائه محتوا بصورت خلاقانه تری در شبکه ویدیویی صورت گیرد، محصولات رقیب و مغایر با فرهنگ اسلامی و ایرانی به حاشیه خواهند رفت.

ورود سرمایه گذاران و فیلمسازان به سوی ویدیو معنایی جز این ندارد که قابلیت های ویدیو آن را به مثابه یک رسانه پویا درآورده و گرایش مخاطبان را به استفاده از آن نمودار ساخته است.

همچنین پیش بینی می شود با تغییر شکل مصرف رسانه ای در کشور و استفاده بیشتر مخاطبان از فضای اینترنت، بسیاری از کاربران با دانلود فیلم و برنامه، نیاز تصویری خود را تامین کنند و با هزینه ای کمتر، نقاط تماس خود را با سینمای ایران و جهان حفظ کنند. در کشورهای توسعه یافته اغلب سازمان های رسانه ای به سمت استفاده از اینترنت میل کرده اند و با کاهش چشمگیر نسخه های ویدیویی به سمت حذف آن حرکت می کنند.

 در نتیجه به دست آوردن یک جمع بندی از عوامل موثر بر گرایش و عدم استفاده شهروندان تهرانی به ویدیو راه برای اصلاح سیاست ها و رویکردهای مقامات تصمیم گیرنده از یکسو و سرمایه گذاران این حوزه رسانه ای هموار خواهد کرد.

هدف تحقیق

شناسایی و تبیین عوامل موثر در مصرف ویدیو و استفاده از آن، احصای الزامات توسعه ویدیو و ارائه پیشنهاداتی برای اثر بخشی رسانه ویدیو از منظر مدیریت رسانه

 فصل دوم- ادبیات نظری و تجربی تحقیق

چارچوب نظری تحقیق

این پژوهش بر دو نظریه به شرح زیر استوار است و بصورت ترکیبی از آنها در فرضیه های خود سود برده است.

۱-نظریه استفاده و رضا مندی

مخاطب و توافق بر سر تعریف و معنای آن از جمله موضوعات چالش برانگیز در حوزه علوم ارتباطات و رسانه ای بوده است. در پژوهش های ارتباط جمعی، پژوهشگران تمایل دارند مخاطب را کسی بداند که داوطلبانه به محتوای رسانه معینی روی می آورد.)ویندال و همکاران، ۱۳۷:۲۸۵(این تحقیق مبتنی بر تعریف و مدل هایی از مخاطب است که مخاطب به عنوان عامل شناخته می شود و او به عنوان یک گزینشگر آزاد مختار است که در مواجهه با هر رسانه یا محصول رسانه ای آنچه را که می پسندد، مورد مصرف قرار دهد. به تعبیر روشن تر در این مدل مخاطب نه منفعل بلکه فعال و انتخاب گر است و اعمال او ارادی است.

چارچوب نظری این تحقیق ملهم از رویکرد استفاده و خشنودی رسانه ای است. این نظریه – ضمن فعال انگاشتن مخاطب بر نیازها و انگیزه های وی در استفاده از رسانه ها تاکید می کند و بر آن است که ارزش ها، علایق و نقش اجتماعی مخاطبان مهم است و مردم بر اساس این عوامل آنچه را می خواهند ببینند و بشنوند، انتخاب می کنند. پرسش اساسی نظریه استفاده و رضامندی این است که چرا مردم از رسانه ها استفاده می کنند و آنها را به چه منظوری به کار می گیرند؟ پاسخی که به اجمال داده می شود این است که مردم برای کسب راهنمایی، آرامش، سازگاری، اطلاعات و شکل گیری هویت شخصی از رسانه ها استفاده می کنند.(مک کوایل،۱۳۸۰:۱۰۴)

این نظریه با نگرشی کارکردگرایانه به رسانه ها، مبرم ترین نقش رسانه ها را تامین نیازها و انگیزه های مخاطب دانسته و به هر میزانی که رسانه در انجام این وظیفه موفق عمل کند، رضایت مخاطب بیشتر تحصیل می گردد. فرض اصلی این نگره "این است که افراد مخاطب کم و بیش به صورت فعال به دنبال محتوایی هستند که بیشترین رضایت را فراهم سازد. میزان این رضایت بستگی به نیازها و علائق فرد دارد.(ویندال، سیگنایزر و اولسون، ۲۷۴:۱۳۷۶)

رابین (۱۹۹۳) پنج فرض بنیادین نظریه مذکور را چنین برشمرده است:

۱-   مردم در استفاده از رسانه ها دارای هدف و انگیزه هستند. چنین رفتار هدفمندی برای آنها سودمند است و پیامدهایی برای خودشان و جامعه دارد.

۲-   مردم برای برآورده ساختن نیازها یا امیال خود از منابع و محتوای ارتباطی استفاده می کنند. استفاده از رسانه ها به منظور کسب رضایت یا منفعت از جمله جستجوی اطلاعات برای تقلیل شک و تردید و حل مسائل و مشکلات شخصی است.

۳-   عوامل اجتماعی و روانشناختی واسطه رفتار ارتباطی است. رفتار ارتباطی پاسخی به رسانه ها به میانجی وضعیت های اجتماعی و روان شناختی مانند تعامل میان فردی، مقوله اجتماعی و شخصیت است.

۴-   بین رسانه ها و دیگر اشکال ارتباط، برای انتخاب، توجه و استفاده(مخاطب) رقابت وجود دارد. به عبارتی بین اشکال ارتباط رسانه ای و ارتباط میان فردی برای برآورده ساختن نیازها و خواسته ها رابطه وجود دارد.

۵-   در روابط بین رسانه ها و افراد معمولاً افراد در مقایسه با رسانه ها نفوذ و تاثیر گذاری بیشتری دارند.(رابین، ۱۹۹۳:۹۸)

۲-نظریه مخاطبان پراکنده و اقتدار مصرف کننده

نیکولاس آبرکرامبی و بریان لانگهرست واضعان نظریه مخاطبان پراکنده و اقتدار مصرف کننده هستند که نخستین بار به تبیین آن در کتاب مخاطبان(۱۹۹۸) پرداختند. آن دو برآن شدند تا پارادایم جدیدی را برای فهم مصرف رسانه ای پیشنهاد دهند. صاحب نظران نظریه اخیر را برگرفته از نظریه فیسک در باره مقاومت مصرف کننده دانسته اند. طبق نظر فیسک مخاطب بین رویه های درآمیختن و مقاومت با محصول و تولید رسانه ای قرار دارد و به تناسب علائق و گرایش هایش در برابر محصول رسانه ای مقاومت می کند و یا آنکه با آن در می آمیزد.

با توجه به تحولات فنی در قلمرو ارتباطات، مخاطبان رسانه ای امروز به استفاده از فناوری های چند رسانه ای تمایل دارند که زایل کننده اسطوره مخاطب منظم و منضبط است. در مقایسه با نسل های قدیمی تر مخاطبان که با تجربه رسانه های بصری قدرتمند مانند سینما و تئاتر بزرگ شده بودند، امروزه مخاطبان از متون و فناوری های رسانه ای به شکل بسیار پیچیده و پیشرفته استفاده می کنند.

به زعم مبدعان این نظریه؛ "مخاطبان پراکنده در بافت ها و موقعیت های بسیار پراکنده به سر می برند، که ویژگی معمول زندگی روزمره است. به علاوه مخاطبان پراکنده در ذیل پارادایم نمایش/اجرا قرار می گیرند، زیرا آنها در فرایندهای تعاملی نمایش و اجرا از جمله خود شیفتگی سهیم هستند. هدف زندگی مدرن دیدن و دیده شدن است. پارادایم نمایش/اجرا سیلان و انعطلف پذیری شکل گیری هویت را در کانون توجه قرار می دهد."(مهدی زاده۲۵۹: ۱۳۹۱)

"آبرا کرامبی و لانگهرست با اشاره به این که رسانه ها سازنده منابع اصلی فهم و یادگیری جهان فراسوی قلمروهای عادی و همیشگی هستند، بر این اعتقادند که این منابع به طور ماهرانه و خلاقانه  بوسیله مخاطبان پراکنده بویژه هواداران و شیفتگان و تولید کنندگان و جزیی مورد استفاده قرار می گیرند".(مهدی زاده ۱۳۹۱:۲۶۰)

پژوهش های انجام شده پیشین

رفتارهای فرهنگی ایرانیان

یافته های طرح پژوهشی فعالیت و مصرف کالاهای فرهنگی درشهر تهران

طرح مصرف کالاها و فعالیت های فرهنگی از نخستین طرح های ملی در عرصه فرهنگ بود که مطالعات اولیه آن در سال ۱۳۷۴ در چند شهر کشور انجام شد و بر اساس تجربیات به دست آمده به صورت ملی در سطح شهرهای مرکز استان و مناطق روستایی انجام شد. در گزارش منتشره با عنوان یافته های طرح پژوهشی فعالیت و مصرف کالاهای فرهنگی در تهران در بخش مربوط به استفاده از ویدیو(دفتر طرح های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۱۰۲: ۱۳۸۱) زمان تماشا، نحوه تهیه نوار ویدیویی، پایگاه اقتصادی – اجتماعی، ویژگی های فردی استفاده کنندگان از ویدیو و نوع برنامه های مورد علاقه آنها مورد پرسش و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در یافته های تحقیق گویای آن است که در خانواده ای دارای ویدیو با افزایش سن استفاده از ویدیو کاهش می یاید و محصلان بیش از سایر گروهها از آن استفاده می کنند. همچنین با افزایش سن تنوع در برنامه های مورد استفاده کاهش می یابد. این یافته می افزاید؛ با بهبود وضع اقتصادی خانواده ها نسبت داشتن ویدیو افزایش می یابد. نسبت تماشای برنامه های آموزشی و کارتون در گروه اقتصادی متوسط بیشتر و نسبت تماشای موسیقی، شو و مراسم مذهبی کمتر از دو گروه اقتصادی دیگر است. همچنین با افزایش رتبه خانواده ها در منزلت شغلی نسبت داشتن ویدیو و تماشای برنامه های آموزشی از آن افزایش می یابد.

نمونه ای از یافته های تحقیق مزبور در دو جدول پیش‌روی نمودار شده است:

( جدول ۱۰۲۵۸ برگرفته از سئوال ۳۱)سرانه مدت زمان استفاده از امکانات پخش تصویر در هر هفته به تفکیک محل سکونت، جنسیت و تحصیلات

(جدول ۱۰۲۵۹ برگرفته از سوال ۳۲) سه اولویت استفاده از امکانات پخش تصویر به تفکیک محل سکونت، جنسیت و تحصیلات

یافته های طرح پژوهشی فعالیت و مصرف کالاهای فرهنگی در مناطق روستایی استان تهران

در فصل هشتم گزارش فوق که به چگونگی استفاده از ویدیو اختصاص دارد(دفتر طرح های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۱۱۳: ۱۳۸۳)؛ موقعیت اقتصادی- اجتماعی روستا، پایگاه اقتصادی – اجتماعی خانواده، ویژگی فردی اعضای خانواده و مکان تهیه نوار همانند طرح پیشین مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش تصریح شده است؛ صرفاً در ۲۵ درصد خانه های روستایی ویدیو وجود دارد و هرچه فاصله روستا از شهر دورتر شود، دسترسی به نوارهای ویدیویی کمتر می شود. متغیرهای سن، جنس، وضع تاهل، تحصیلات، زبان مادری، وضع فعالیت، شغل و محل اشتغال با میزان استفاده اعضای خانواده از ویدیو تقاطع داده شده است.

طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور(شاخص های غیر ثبتی)

به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور در سال ۸۹ موج سوم بررسی مصرف کالاهای فرهنگی به مطالعه وضعیت فرهنگی شهرها و استان ها تغییر یافت. به این ترتیب تحقیق گسترده ای با طرح تازه در کلیه استان های کشور انجام شد. یافته های این پژوهش با نگاه انتقادی به دو موج گذشته و تجدید نظر در باره پاره ای مفاهیم و مدل های آن به تفکیک هر استان بصورت داخلی انتشار یافت. در مجلد مربوط به شهر تهران؛ تلاش شده است تا امکان مقایسه ساکنان شمال و جنوب شهر تهران فراهم شود. اجرای این پژوهش از طریق ترکیبی از نمونه گیری طبقه بندی چند مرحله ای و خوشه ای انجام گردیده است.

جمعیت شمال(جنوب) شهر

تعداد مصاحبه در شمال(جنوب) شهر=ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ×کل نمونه شهر

جمعیت کل شهر تهران

در این طرح پیمایشی مدت زمان استفاده از امکانات پخش تصویر در هر هفته، به تفکیک محل سکونت، جنس و تحصیلات و نیز سه اولویت استفاده از امکانات پخش تصویر به تفکیک متغیرهای مستقل های پیشین و سه اولویت تماشای انواع فیلم مورد بررسی قرار گرفته است.

گزارش نظر سنجی تلفنی از شهروندان تهرانی پیرامون شبکه نمایش خانگی

مرکز افکار سنجی و رصد فرهنگی وابسته به پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در دی ماه ۱۳۸۹ به نظر سنجی از شهروندان تهرانی پرداخت و مشخصاً کم و کیف سریال های ایرانی شبکه نمایش خانگی را موضع تحقیق قرار داد. "بر اساس یافته های آمارهای ۷/۴۱ درصد پاسخگویان در حد زیاد و ۷/۴۸ درصد در حد کم فیلم ها و سریال های ایرانی یا خارجی را از شبکه های ملی یا ماهواره ای یا به صورت سی و دی وی دی تماشا می کنند. همچنین زنان و مردان تقریباً به یک نسبت بیننده فیلم ها و سریال های ایرانی یا خارجی از رسانه های مختلف هستند.

یافته ها نشان می دهد که بین میزان بیننده فیلم ها و سریال های ایرانی و خارجی از تلویزیون داخلی و تحصیلات پاسخگویان رابطه معناداری در سطح اطمینان ۹۵ درصد وجود دارد؛ به نحوی که افراد با تحصیلات دبیرستان بیشتر از سایر گروه های تحصیلی(۹/۵۱درصد) و افراد با تحصیلات کارشناسی ارشد(۶/۲۰) کمتر از سایرین در حد زیاد بیننده فیلم ها و سریال های ایرانی یا خارجی از تلویزیون داخلی هستند. یافته ای آماری گویای آن است که بین میزان بیننده سریال قلب یخی در شبکه نمایش خانگی و سن پاسخگویان رابطه معناداری در سطح اطمینان ۹۵ درصد وجود دارد؛ به طوری که افراد گروه های سنی ۱۵ تا ۱۸ سال(۱/۴۳ درصد)بیشتر و افراد ۵۶ سال و بالاتر(۴/۶درصد) کمتر از سایر گروه های سنی بیننده سریال قلب یخی در شبکه نمایش خانگی هستند."(مرکز افکار سنجی و رصد فرهنگی،۱۳۸۹:۱۵ و ۱۶)

تاثیر انیمیشن های خارجی برکودکان

مرکز افکار سنجی و رصد فرهنگی وابسته به پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تحقیقی را بر اساس یک جامعه آماری ۵۰۴ نفره انجام داده و تاثیرات انیمیشن های خارجی را بر روی کودکان جامعه آماری تحلیل کرده است. در این تحقیق به میزان تماشای کاتون های عرضه در شبکه نمایش خانگی اشاره شده است.

بخشی از نتایج یافته های این تحقیق عبارتند از:

• ۳۲/۷درصد پاسخگویان اذعان کرده اند که فرزند آنها روزانه بطور متوسط ۳ ساعت و بیشتر کارتون تماشا می کنند.
• ۳۹/۶درصد گفته اند فرزندشان بیشتر به کارتون های خارجی علاقه مند است.
• ۵۱/۲در صد پاسخگویان گفته انداز طریق سی دی های شبکه نمایش خانگی کارتون تهیه می کنند.
• ۷/۳۹ درصد کارتون مورد علاقه اشان را تام و جری دانسته اند و پس از آن بن تن با ۲/۲۱ درصد، پلنگ صورتی ۷/۱۶درصد، ۱/۹ درصد سیندرلا و .. قرار دارد.
• ۳۲/۲درصد والدین با بچه هایشان کارتن می بینند.
• ۶۳/۳درصد والدین راساً برای بچه هایشان کارتون می خرند.
• ۴۳/۷درصد والدین گفته اند در مواردی مانع تماشای کارتون توسط فرزندشان شده اند. این عده متناسب نبودن کارتون با سن کودک، نداشتن وقت، متناسب نبودن با فرهنگ و خشونت را دلایل اصلی این کار ذکر کرده اند.
• ۴۱ درصد معتقدند شخصیت های کارتونی بر نحوه گفتار و صحبت کردن فرزندشان تاثیر داشته است.
• ۵۸/۲درصد ابراز داشته اند فرزندشان علاقه مند به استفاده از کیف و لیوان و ..و وسایلی از این دست با تصویر شخصیت های کارتونی هستند.
• فقط ۸/۱۴ درصد عنوان کرده اند که کودکان شان مایل به انجام کارهای خارق العاده ای که شخصیت های کارتونی انجام می دهند، هستند.
• ۴۳/۳ درصد معتقدند فرزندشان تحت تاثیر شخصیت های کارتونی به والدین احترام می گذارند.
• قط ۷/۱۹ درصد جامعه تحقیق نحوه غذا خوردن فرزندشان را متاثر از کارتون ها می دانند.
• ۴۷ درصد اظهار داشته اند تحت تاثیر کارتون ها فرزندشان علاقه مند به نگهداری حیوانات خانگی شده اند.
• ۳۱/۶ درصد پدرها  مادرها اذعان کرده اند که فرزندشان با تماشای کارتون خیال پرداز شده است.
• ۵۳/۸ درصد پاسخگویان می گویند فرزند دخترشان با تماشای کارتون شایق به موسیقی و نوازندگی شده است.
• و بالاخره ۲/۵۰ درصد گفته اند بچه هایشان با تماشای کارتون به اطلاعات عمومی اشان اضافه شده است.

(پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ۱۳۹۰، گزارش نظر سنجی تلفنی از شهروندان تهرانی در باره انیمیشن های خارجی در شبکه ویدیویی)

گزارش شناخت ویدیو

این گزارش به همت نعمت الله فاضلی در سال ۱۳۷۲ به سفارش مرکز آمار و برنامه ریزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه و تالیف شده است. رویکرد این گزارش بیشتر جنبه توصیفی داشته و به جز یک مقدمه و تاریخچه در باره ویدیو به گفتگو و مصاحبه تفصیلی(پرسشنامه) با تنی چند از شخصیت های فرهنگی و رسانه ای پرداخته است. اهمیت این گزارش به خاطر آزاد شدن فعالیت های ویدیویی در اواخر سال ۱۳۷۱ است.  این تحقیق توصیفی در دو بخش کلی فراهم گردیده بود.:

بخش نخست: بررسی پیرامون تاریخچه، ساخت و توسعه ویدیو درایران و سایر کشورهای جهان و چگونگی وضعیت کنونی آن و همچنین تحلیل جامعه شناختی و فرهنگی از کارکردها و کاربردها و آثار اجتماعی مختلف ویدیو می باشد در پایان این بخش محقق به بررسی شیوه های مناسب بهره وری از ویدیو پرداخته است.

بخش دوم: تحقیقی است میدانی که در آن به یک نظر سنجی گسترده از مسئولین، کارشناسان و صاحبنظران مسائل فرهنگی پرداخته شده است. بررسی مزبور به دو صورت انجام یافته است.:

نخست: از طریق پرسشنامه ۱۷ سوال اساسی پیرامون ویدیو و مسائل فرهنگی خاص آن فراروی صاحبنظران و مسئولین کشور قرار گرفته است.

دوم: از طریق مصاحبه حضوری نزد مسئولین و صاحبنظران، مسائل عمده ویدیو مورد بحث قرار گرفته است. اهمیت این بخش از تحقیق جدای از مباحث کارشناسی آن به جایگاه علمی و اجتماعی پاسخگویان مربوط است.

هدف از سوالات در نهایت رسیدن به دو نکته اساسی بود: نخست تصویر کنونی ویدیو و چگونگی نقش آن در جامعه، دوم اینکه دولت به چه نحوی می تواند ویدیو را از یک پدیده مخرب کنونی به یک پدیده سازنده و مثبت فرهنگی تبدیل نماید.(مقدمه گزارش شناخت ویدیو، مرکز آمار و برنامه ریزی های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۲)

تحلیل محتوای فیلم های پرمصرف ویدیویی

به سفارش مرکز پژوهش های بنیادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۷۴ تحقیقی با عنوان فوق توسط بهروز گرانپایه انجام شد. این تحقیق که در نوع خود نخستین کار پژوهشی در باره محتوای فیلم های شبکه ویدیویی بعد از آزاد سازی آن بود به روش تحلیل محتوا انجام شد. در این تحقیق ۳۰ فیلم مجاز عرضه شده در فروشگاه های عرضه محصولات فرهنگی و ۳۰ عنوان فیلم غیر مجاز ایرانی و خارجی مورد بررسی واقع شد.

بخشی از سوالاتی که تحقیق در پی یافتن پاسخ بدانهاست، به این شرح می باشند.:

–   عمده موضوعات طرح شده در فیلم ها چه زمینه هایی را در برمی گیرد؟

–   ارزش های اخلاقی و غیر اخلاقی فیلم ها

–  قهرمانان فیلم ها دارای چه نقشی هستند؟

–  شرایطی که فرد در آن دست به کنش می زند، چیست؟

–  رابطه زن و مرد در فیلم چگونه است؟

– ویژگی های ظاهری شخصیت ها از چه الگویی تبعیت می کند؟

چارچوب نظری تحقیق: برجسته سازی، نیازجویی، هماهنگی و ناهماهنگی شناختی وتزریقی

روش نمونه گیری: با استفاده نمونه گیری احتمالی و سپس غیر احتمالی ۳۰ فیلم پرمصرف توزیع شده شناسایی شد. بر اساس نمونه گیری خوشه ای شهر تهران به شمال، شرق، غرب و جنوب تقسیم شد. سپس از هر بخش۵ منطقه تقسیمات شهری انتخاب و در هر منطقه مراکز اصلی انتخاب شدند.در ادامه نمونه گیری غیر احتمالی به شیوه نمونه گیری سهمیه ای از هر یک از مراکز اصلی که در آنها مراکز عرضه مواد فرهنگی بود، نظر خواهی شد.

تحلیل یافته ها: نشان داد که رابطه میان دو متغیر فیلم های مجاز و غیر مجاز با محتوای فیلم به لحاظ موضوع مدار بودن و رویداد مدار بودن، معنا دار است. به عبارت دیگر با درجه آزادی ۱ و کای اسکور ۵.۴۹ حاصل در سطح ۵ درصد و ۹۵ درصد اطمینان میان مجاز یا غیر مجاز بودن فیلم با رویداد یا موضوع مدار بودن فیلم ها رابطه معنی داری وجود دارد.نتایج نشان داد که بیشتر فیلم های توزیع شده از طریق کانال های مجاز فیلم های موضوعی مدارند و بیشتر فیلم های عرضه شده از مجاری غیر رسمی ماجرا محورند.

محقق متغیر مجاز یا غیر مجاز بودن را با محتوای تبلیغ شده در فیلم جهت سنجش رابطه آنها به آزمون گذارده است. بین دو متغیر ارتباط معناداری یافت شد. در اصل با درجه آزادی ۶ و کای اسکور ۱۱.۰۳۸ و در سطح ۱۰ درصد با ۹۰ درصد اطمینان رابطه مجاز و غیر مجاز بودن فیلم ها و محتوای تبلیغ شده در فیلم ها رابطه وجود دارد.محقق در ادامه پیشنهاداتی را به فرخور وضعیت آن روز شبکه ویدیویی اراه داده است که در این مجال به خاطر تغییر شرایط اجتماعی از ذکر آن خودداری می شود.نمونه ای از یافته های تحقیق در دو جدول پیش‌روی نمودار گردیده است:

جدول دو بعدی رابطه مجاز یا غیرمجاز بودن فیلم با محتوی تبلیغ شده درفیلم

خی دو=۱۱.۳              df=6     p  بزرگتر از ۰۵/

جدول دوبعدی رابطه مجاز یا غیرمجاز بودن فیلم با نوع محتوی

خی ۲= ۵.۴۹             df=1                   p بزرگتر از ۰۱۹/۰

بررسی اجمالی پژوهش های صورت گرفته

نگاهی به مفاد پژوهش های انجام شده در سال های گذشته موید این نکته است که عموماً تحقیقات نوعاً به سفارش مراکز دولتی بویژه سازمان ها و مراجعی صورت گرفته است که مسئولیت نظارت بر مصرف کالاهای فرهنگی از جمله ویدیو را بر عهده دارند. به همین خاطر انتظار رویکرد جسورانه و غیر متعارف از تحقیقات فوق به نحوی که ابعاد تازه ای از مسئله ویدیو را کشف و تبیین کند، امر بیهوده ای است. موج سوم تحقیق مصرف کالای فرهنگی که پس از موج های اول(مناطق روستایی) و دوم(مناطق شهری) علیرغم انتقاد از روش و تکنیک دو موج قبلی واجد ابتکارات و یافته های بدیعی نیست.یافته های تحقیقی منتشره بیشتر تلاقی و تقاطع متغیرهای مستقل با استفاده از ویدیو و نیز شاخص های نه چندان مهمی از جمله فیلم ها و ژانرهای مورد علاقه نمونه های آماری و یا مدت استفاده از ویدیو را مورد توجه قرار داده اند. نمونه امروزی تر و منطبق بر اقتضائات آرایش رسانه ای در ایران و جهان دو نمونه نظر سنجی پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات است که تصویر واقع بینانه تری از ویدیو و مصرف رسانه ای آن را از سوی مخاطبان نمودار می سازد. همچنین تحقیق تحلیل محتوای فیلم های پرمصرف ویدیویی آغاز خوبی برای تحقیقاتی از این دست در شبکه ویدیویی ارزیابی می شود.

مراجع استفاده کننده از تحقیق

سازمان های سیاست گذار در امور فرهنگی و هنری، موسسات خصوصی تامین و تولید محتوای ویدیویی، تهیه کنندگان سینما، دانشجویان مدیریت رسانه و مراکز پژوهشی

فرضیه های پیشنهادی تحقیق

۱)     بین درآمد افراد با تماشای نسخه ویدیویی فیلم ها رابطه معناداری وجود دارد.

۲)     ترجیح مردم برای تماشای فیلم در خانه ارتباط چندانی با وضع درآمدی آنها ندارد.

۳)     اشکال و روش های تماشای فیلم به اقتضای فناوری تغییر یافته و به تماشای نسخه لوح فشرده فیلم خلاصه نمی شود.

۴)     برخلاف گذشته منابع تهیه و تامین فیلم در بین افراد مجاری متعدد و متنوعی می باشد.

۵)     ناتمام ماندن بعضی از سریال های ویدیویی سبب سلب اعتماد مخاطبان و کاهش تیراژ سریال ها و خرید ویدیو می شود.

۶)     خرید نسخه اصلی فیلم ها مورد تاکید اقشاری از مردم است.

۷)     از دید جامعه آماری رسانه ویدیو و تلویزیون از حیث کیفیت محصول هیچکدام بر دیگری ترجیح ندارد.

 فصل سوم-روش تحقیق