سعید رجبی فروتنمفدمه: در دو دهه گذشته تحفیقاتی در خصوص ویدیو و مصرف رسانه ای آن در کشور به عمل آمده است . در این یادداشت مروری اجمالی بر نمونه پژوهش های انجام شده صورت گرفته است.
رفتارهای فرهنگی ایرانیان
یافته های طرح پژوهشی فعالیت و مصرف کالاهای فرهنگی درشهر تهران
طرح مصرف کالاها و فعالیت های فرهنگی از نخستین طرح های ملی در عرصه فرهنگ بود که مطالعات اولیه آن در سال ۱۳۷۴ در چند شهر کشور انجام شد و بر اساس تجربیات به دست آمده به صورت ملی در سطح شهرهای مرکز استان و مناطق روستایی انجام شد. در گزارش منتشره با عنوان یافته های طرح پژوهشی فعالیت و مصرف کالاهای فرهنگی در تهران در بخش مربوط به استفاده از ویدیو(دفتر طرح های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۱۰۲: ۱۳۸۱) زمان تماشا، نحوه تهیه نوار ویدیویی، پایگاه اقتصادی – اجتماعی، ویژگی های فردی استفاده کنندگان از ویدیو و نوع برنامه های مورد علاقه آنها مورد پرسش و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در یافته های تحقیق گویای آن است که در خانواده ای دارای ویدیو با افزایش سن استفاده از ویدیو کاهش می یاید و محصلان بیش از سایر گروهها از آن استفاده می کنند. همچنین با افزایش سن تنوع در برنامه های مورد استفاده کاهش می یابد. این یافته می افزاید؛ با بهبود وضع اقتصادی خانواده ها نسبت داشتن ویدیو افزایش می یابد. نسبت تماشای برنامه های آموزشی و کارتون در گروه اقتصادی متوسط بیشتر و نسبت تماشای موسیقی، شو و مراسم مذهبی کمتر از دو گروه اقتصادی دیگر است. همچنین با افزایش رتبه خانواده ها در منزلت شغلی نسبت داشتن ویدیو و تماشای برنامه های آموزشی از آن افزایش می یابد.
یافته های طرح پژوهشی فعالیت و مصرف کالاهای فرهنگی در مناطق روستایی استان تهران
در فصل هشتم گزارش فوق که به چگونگی استفاده از ویدیو اختصاص دارد(دفتر طرح های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۱۱۳: ۱۳۸۳)؛ موقعیت اقتصادی- اجتماعی روستا، پایگاه اقتصادی – اجتماعی خانواده، ویژگی فردی اعضای خانواده و مکان تهیه نوار همانند طرح پیشین مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش تصریح شده است؛ صرفاً در ۲۵ درصد خانه های روستایی ویدیو وجود دارد و هرچه فاصله روستا از شهر دورتر شود، دسترسی به نوارهای ویدیویی کمتر می شود. متغیرهای سن، جنس، وضع تاهل، تحصیلات، زبان مادری، وضع فعالیت، شغل و محل اشتغال با میزان استفاده اعضای خانواده از ویدیو تقاطع داده شده است.
طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور(شاخص های غیر ثبتی)
به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور در سال ۸۹ موج سوم بررسی مصرف کالاهای فرهنگی به مطالعه وضعیت فرهنگی شهرها و استان ها تغییر یافت. به این ترتیب تحقیق گسترده ای با طرح تازه در کلیه استان های کشور انجام شد. یافته های این پژوهش با نگاه انتقادی به دو موج گذشته و تجدید نظر در باره پاره ای مفاهیم و مدل های آن به تفکیک هر استان بصورت داخلی انتشار یافت. در مجلد مربوط به شهر تهران؛ تلاش شده است تا امکان مقایسه ساکنان شمال و جنوب شهر تهران فراهم شود. اجرای این پژوهش از طریق ترکیبی از نمونه گیری طبقه بندی چند مرحله ای و خوشه ای انجام گردیده است.
در این طرح پیمایشی مدت زمان استفاده از امکانات پخش تصویر در هر هفته، به تفکیک محل سکونت، جنس و تحصیلات و نیز سه اولویت استفاده از امکانات پخش تصویر به تفکیک متغیرهای مستقل های پیشین و سه اولویت تماشای انواع فیلم مورد بررسی قرار گرفته است.
گزارش نظر سنجی تلفنی از شهروندان تهرانی پیرامون شبکه نمایش خانگی
مرکز افکار سنجی و رصد فرهنگی وابسته به پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در دی ماه ۱۳۸۹ به نظر سنجی از شهروندان تهرانی پرداخت و مشخصاً کم و کیف سریال های ایرانی شبکه نمایش خانگی را موضع تحقیق قرار داد. "بر اساس یافته های آمارهای ۷/۴۱ درصد پاسخگویان در حد زیاد و ۷/۴۸ درصد در حد کم فیلم ها و سریال های ایرانی یا خارجی را از شبکه های ملی یا ماهواره ای یا به صورت سی و دی وی دی تماشا می کنند. همچنین زنان و مردان تقریباً به یک نسبت بیننده فیلم ها و سریال های ایرانی یا خارجی از رسانه های مختلف هستند.
یافته ها نشان می دهد که بین میزان بیننده فیلم ها و سریال های ایرانی و خارجی از تلویزیون داخلی و تحصیلات پاسخگویان رابطه معناداری در سطح اطمینان ۹۵ درصد وجود دارد؛ به نحوی که افراد با تحصیلات دبیرستان بیشتر از سایر گروه های تحصیلی(۹/۵۱درصد) و افراد با تحصیلات کارشناسی ارشد(۶/۲۰) کمتر از سایرین در حد زیاد بیننده فیلم ها و سریال های ایرانی یا خارجی از تلویزیون داخلی هستند. یافته ای آماری گویای آن است که بین میزان بیننده سریال قلب یخی در شبکه نمایش خانگی و سن پاسخگویان رابطه معناداری در سطح اطمینان ۹۵ درصد وجود دارد؛ به طوری که افراد گروه های سنی ۱۵ تا ۱۸ سال(۱/۴۳ درصد)بیشتر و افراد ۵۶ سال و بالاتر(۴/۶درصد) کمتر از سایر گروه های سنی بیننده سریال قلب یخی در شبکه نمایش خانگی هستند."(مرکز افکار سنجی و رصد فرهنگی،۱۳۸۹:۱۵ و ۱۶)
تاثیر انیمیشن های خارجی برکودکان
مرکز افکار سنجی و رصد فرهنگی وابسته به پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تحقیقی را بر اساس یک جامعه آماری ۵۰۴ نفره انجام داده و تاثیرات انیمیشن های خارجی را بر روی کودکان جامعه آماری تحلیل کرده است. در این تحقیق به میزان تماشای کاتون های عرضه در شبکه نمایش خانگی اشاره شده است.
بخشی از نتایج یافته های این تحقیق عبارتند از:
۳۲/۷درصد پاسخگویان اذعان کرده اند که فرزند آنها روزانه بطور متوسط ۳ ساعت و بیشتر کارتون تماشا می کنند.
۳۹/۶درصد گفته اند فرزندشان بیشتر به کارتون های خارجی علاقه مند است.
۵۱/۲در صد پاسخگویان گفته انداز طریق سی دی های شبکه نمایش خانگی کارتون تهیه می کنند.
۷/۳۹ درصد کارتون مورد علاقه اشان را تام و جری دانسته اند و پس از آن بن تن با ۲/۲۱ درصد، پلنگ صورتی ۷/۱۶درصد، ۱/۹ درصد سیندرلا و .. قرار دارد.
۳۲/۲درصد والدین با بچه هایشان کارتن می بینند.
۶۳/۳درصد والدین راساً برای بچه هایشان کارتون می خرند.
۴۳/۷درصد والدین گفته اند در مواردی مانع تماشای کارتون توسط فرزندشان شده اند. این عده متناسب نبودن کارتون با سن کودک، نداشتن وقت، متناسب نبودن با فرهنگ و خشونت را دلایل اصلی این کار ذکر کرده اند.
۴۱ درصد معتقدند شخصیت های کارتونی بر نحوه گفتار و صحبت کردن فرزندشان تاثیر داشته است.
۵۸/۲درصد ابراز داشته اند فرزندشان علاقه مند به استفاده از کیف و لیوان و ..و وسایلی از این دست با تصویر شخصیت های کارتونی هستند.
فقط ۸/۱۴ درصد عنوان کرده اند که کودکان شان مایل به انجام کارهای خارق العاده ای که شخصیت های کارتونی انجام می دهند، هستند.
۴۳/۳ درصد معتقدند فرزندشان تحت تاثیر شخصیت های کارتونی به والدین احترام می گذارند.
قط ۷/۱۹ درصد جامعه تحقیق نحوه غذا خوردن فرزندشان را متاثر از کارتون ها می دانند.
۴۷ درصد اظهار داشته اند تحت تاثیر کارتون ها فرزندشان علاقه مند به نگهداری حیوانات خانگی شده اند.
۳۱/۶ درصد پدرها مادرها اذعان کرده اند که فرزندشان با تماشای کارتون خیال پرداز شده است.
۵۳/۸ درصد پاسخگویان می گویند فرزند دخترشان با تماشای کارتون شایق به موسیقی و نوازندگی شده است.
و بالاخره ۲/۵۰ درصد گفته اند بچه هایشان با تماشای کارتون به اطلاعات عمومی اشان اضافه شده است
بررسی اجمالی پژوهش های صورت گرفته
نگاهی به مفاد پژوهش های انجام شده در سال های گذشته موید این نکته است که عموماً تحقیقات نوعاً به سفارش مراکز دولتی بویژه سازمان ها و مراجعی صورت گرفته است که مسئولیت نظارت بر مصرف کالاهای فرهنگی از جمله ویدیو را بر عهده دارند. به همین خاطر انتظار رویکرد جسورانه و غیر متعارف از تحقیقات فوق به نحوی که ابعاد تازه ای از مسئله ویدیو را کشف و تبیین کند، امر بیهوده ای است. موج سوم تحقیق مصرف کالای فرهنگی که پس از موج های اول(مناطق روستایی) و دوم(مناطق شهری) علیرغم انتقاد از روش و تکنیک دو موج قبلی واجد ابتکارات و یافته های بدیعی نیست. نمونه امروزی تر و منطبق بر اقتضائات آرایش رسانه ای در ایران و جهان دو نمونه نظر سنجی پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات است که تصویر واقع بینانه تری از ویدیو و مصرف رسانه ای آن را از سوی مخاطبان نمودار می سازد.
اضافه کردن نظر