سعید رجبی فروتنمقدمه:
سرعت تحولات در حوزه صنایع تصویری و دنیای وب به گونه ای رقم خورده است که دستیابی به هر گونه فیلم و سریال در کسری از دقیقه صورت می گیرد و هر کاربر به محض اراده می تواند به مدد فناوری موسوم به vod (سرویس ویدیوی درخواستی) از طریق تلفن همراه و کامپیوترهای خانگی، تلویزیون های هوشمند و نظیرآن، عناوین مورد نظر خود را جستجو کند و با کیفیت مناسبی آن را تماشا کند. این تکنولوژی که اقتصاد سینما و تلویزیون های سنتی را بشدت تحت تاثیر قرار داده است، روز به روز از ضریب نفوذ زیادی در جهان برخوردار می شود و همه اشکال قدیمی تماشای محتوای دیداری و شنیداری را با چالش جدی روبرو کرده است. بطوریکه شرکت های بزرگی مانند نتفلیکس، آمازون، دیزنی، هولو، فیس بوک، اپل و گوگل هم که برندهای مشهوری در اینترنت هستند، در حال حاضر مبادرت به راه اندازی سرویس ویدیوی درخواستی کرده اند و با قراردادن آرشیوی مشتمل بر هزاران عنوان فیلم و سریال اعم از اختصاصی و تامینی توانسته اند در بسیاری از نقاط جهان میلیونها مخاطب را جذب کنند.
در ایران با افزایش سرعت و پهنای باند اینترنت و توسعه شبکه ملی اطلاعات چند سالی است که امکان ارائه چنین خدماتی فراهم شده است و چند شرکت خصوصی با سرمایه گذاری قابل توجه و اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که طبق قانون یگانه مرجع رسمی صدور مجوز هرگونه فعالیت تجاری در زمینه تولید و توزیع عمومی فیلم است، کار خود را شروع کرده اند. در میان این شرکت ها دو برند«نماوا»و «فیلیمو» در چهار سال گذشته با اتخاذ راهبردهای فرهنگی و تجاری و استقرار زیرساخت های فنی، توانسته اند در فضای رقابتی موجود در بین رسانه های داخلی و خارجی به توفیقات بزرگی دست یابند و در کنار سینما و تلویزیون کشور در رقابت با تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان درصدد جذب مخاطب برای برنامه های نمایشی برآیند. این شرکت ها علاوه بر تامین و بارگذاری هزاران عنوان فیلم و سایر محصولات تصویری مجاز ایرانی و خارجی، به منظور حمایت از تولید کنندگان داخلی دهها میلیارد تومان سرمایه مصروف تولید و پخش محتوای اختصاصی کرده اند. در همین راستا اگر هزینه ایجاد شغل برای هر نفر را رقمی بالغ بر ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان در نظر بگیریم، شرکت های عرضه برخط ویدیویی طی یکسال اخیر ۲۰۰ میلیارد تومان برای تولید محتوا هزینه کرده اند و زمینه اشتغال مستقیم ۲۰۰۰ نفر را در صنعت فیلم و سریال فراهم نموده اند.
طرح مسئله
سازمان صدا و سیما در دو سال اخیر به استناد یک استفساریه قدیمی(۱۳۷۹) از شورای محترم نگهبان مدعی مدیریت و نظارت تام و تمام بر همه شرکت های ارائه دهنده خدمات صوت و تصویر در فضای مجازی شده است. آن سازمان ضمن صدور مجوز فعالیت به حدود یکصد شرکت خصوصی و شبه خصوصی، به شرکت هایی که از سالها قبل تحت نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می کنند، هشدار داده است تا زیر نظر سازمان صدا و سیما قرار گیرند و تابع ضوابط و مقررات آن مرجع قرار گیرند.
آنچه در این رابطه اهمیت دارد آن است که اولاً با توجه به تغییر ساختارها در حوزه تولید و نمایش، ضروری است قوانین تازه ای در این زمینه وضع شود و تا آن زمان قوانین موجود از جمله قوانین صریح حوزه سینما و فعالیت های سمعی و بصری مورد تعریض قرار نگیرد و ثانیاً شرکت های تحت نظر وزارت ارشاد اگر روزی به تشخیص مرجعی مثل شورای عالی فضای مجازی رگولاتوری محتوایی رسانه ملی را بپذیرند، درچارچوب منافع و امنیت ملی کشور تابع تصمیمات آن رسانه در شرایط خاص و ویژه خواهند بود.
آنچه مایه نگرانی منتقدان است، آن است که صدا و سیما با تولید و پخش برنامه به اشکال مختلف از جمله در فضای مجازی، همزمان نقش ناظر و رقیب را ایفا می کند و در یکسال اخیر این همپوشانی، مناقشه هایی را برانگیخته است و سبب ضرر و زیان فعالان بخش خصوصی شده است. به عنوان مثال وقتی صدا و سیما به عنوان یک ناظر به اطلاعات تجاری شرکت های تحت نظارت خود اشراف دارد، می تواند به عنوان یک رقیب در تولید و تامین برنامه از اطلاعات موجود به نفع خود بهره ببرد و مزیت های نسبی رقبا را به نفع خود مصادره به مطلوب کند. این در حالی است که با صدور مجوز فعالیت به شرکت های خصوصی در زمینه تامین و انتشار محتوای تصویری، متاثر از قوانین و اسناد بالادستی، بنا برآن بود که بخش خصوصی نسبت به بخش دولتی و عمومی در این زمینه به ظرفیت سازی اقدام کند تا در کنار رسانه های حاکمیتی به تقویت جبهه رسانه ای کشور علیه مخاطرات رسانه های بیگانه اهتمام ورزند و نیات و اغراض سیاسی آنها را برای ترویج ارزش ها و سبک زندگی مغایر با شئونات و ارزش های ایرانی و اسلامی خنثی سازند.
راه حل
شرکت ها و موسساتی که پیش از این از وزارت ارشاد مجوز فعالیت گرفته اند، اصولاً مصداقی از «صوت و تصویر فراگیر»(broadcast)نیستند بلکه اصطلاحا ارتباط منبع فرستنده با گیرنده در این نوع ارتباط یک به یک یا unicast است زیرا از طرف سامانه های موجود محتوا برای کاربران و در راستای تقاضای مشخص یعنی فیلم یا سریال مورد درخواست آنها ارسال می شود و کاربر در هر شرایطی قابل شناسایی است. این شرکت ها پخش زنده و مستقیم ندارند و حق بارگذاری تولیدات تلویزیونی را هم بدون کسب اجازه از صدا و سیما ندارند. این سامانه ها با خرید حقوق اینترنتی فیلم های سینمایی ایرانی در سال های اخیر کمک زیادی به بازگشت سرمایه تهیه کنندگان سینما نموده اند و اساساً عضو و زیرمجموعه ای از خانواده بزرگ سینما به حساب می آیند. بنابراین ادامه و گسترش فعالیت این شرکت ها به موازات شرکت های تحت نظارت صدا و سیما مغایرت و تنافری با یکدیگر ندارند.
با توجه به اینکه در بازار عرضه محتوا در فضای مجازی، کیفیت و تنوع محتوا حرف اول را می زند و تامین چنین محتوایی به تنهایی از دولت ها و حکومت ها ساخته نیست، به منظور مقابله موثر با محتوای رسانه های برون مرزی به موازات شرکت های تحت نظر صدا و سیما، موسسات تحت نظارت وزارت ارشاد نیز به فعالیت ادامه دهند و وزن محصولات و محتوای تولیدی را در سبد مصرف کننده افزایش دهند. به این ترتیب شائبه هر گونه انحصار توسط دستگاهی خاص از بین می رود و در رقابتی سالم بین تولید کنندگان محتوا، مصرف کننده قدرت انتخاب بیشتری خواهد داشت.
اگر بپذیریم ضوابط نمایش ابلاغی صدا و سیما به شرکت های صوت و تصویر فراگیر تحت نظارت قدری متفاوت با ضوابط موجود در شبکه های تلویزیونی است، قطعا این ضوابط مغایرت آشکاری با ضوابط سازمان سینمایی که در محصولات سینمایی و نمایش خانگی اعمال می شود، تفاوت زیادی نخواهد داشت و حتی اگر قدری متفاوت باشد با توجه به طیف مخاطبان غیرتلویزیونی درک و هضم آن دشوار نیست. مشکل از جایی آغاز می شود که شرکت های تحت نظارت رسانه ملی مجبور باشند عینا ضوابط پخش تلویزیون را در نمایش فیلم و سریال های ایرانی و خارجی پیاده کنند. در اینصورت بسیاری از فیلم های سینمایی ایرانی در جدول و برنامه پخش این شرکت ها قرار نخواهند گرفت و اگر هم تصمیم به حذف صحنه یا صحنه هایی از فیلم ها داشته باشند، قطعا اکثر تهیه کنندگان سینما تن به چنین شرایطی نخواهند داد و مخاطب هم به چنین اقدامی واکنش منفی نشان خواهد داد. این خطر در کمین دو برند کنونی یعنی «فیلیمو»و «نماوا» نیز نشسته است و اگر در آینده با اشتباه در تصمیم گیری نظارت و مرجعیت دولت بر سرویس های ویدیوی درخواستی، نادیده گرفته شود، قطعا مخاطبان این دو سامانه با ریزش جدی روبرو خواهند شد.
در این میان بیشتری آسیب متوجه اقتصاد سینمای ایران خواهد شد و فروش حقوق اینترنتی آثار سینمایی محدود خواهد شد.
جمع بندی
در یک جمع بندی باید مجوزهای صادر شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای شرکت های عرضه برخط ویدیویی که به استناد مقررات موجود صادر شده است، کمافی السابق به رسمیت شناخته شود و وظایف حاکمیتی آن وزارتخانه مورد تشکیک و تردید قرار نگیرد. آنچه مورد تاکید است آن است که برای پرهیز از همپوشانی در انجام وظایف نظارتی تقسیم کار ملی بین صدا و سیما و سازمان سینمایی صورت گیرد و شرکت ها مختار باشند با توجه به اهداف مورد نظر مجوز فعالیت خود را از یکی از این دو مرجع دریافت کنند. برنامه های کلان نظام برای توسعه شبکه ملی اطلاعات حکم می کند که بارگذاری محتوا بر پهنه این شبکه بصورت مستمر ادامه داشته باشد. در این شبکه جا برای همه وجود دارد و به دور از غیرت های ارگانی و سازمانی باید اجازه داد، تولید کنندگان مختلفی در آن حضور فعال داشته باشند
در خاتمه امید است با پاسداشت تجربه شرکت های کارآفرین ایرانی در زمینه ارائه خدمات آنلاین فیلم و سریال و حمایت همه جانبه از آنها به گونه ای عمل نکنیم که پیشگامی آنها در قبال شرکت های خارجی نادیده گرفته شود. حذف و یا کمرنگ کردن حضور استارتاپ های موجود، واقعه تلخ انفعال حاکمیت در برابر میدانداری پیام رسان های خارجی و شکست پیام رسان های بومی در نفوذ به بازار کشور را مجددا تکرار خواهد کرد و دور از انتظار نخواهد بود که مخاطبان داخلی به سوی دانلود غیرمجاز و تلویزیون های ماهواره ای بیش از گذشته متمایل شوند.
روزانه های سینمایی را در تلگرام دنبال کنید: cinemadailyir@
با سلام و عرض ارادت خدمت شما آنچه به عنوان آمار فروش یا همان درآمد، برای وی او دی ها مطرح می‌شود و میزان سرمایه گذاری برای تولید فیلم از طرف آنها قلمداد نتیجه استقبال مردم از وی او دی ها است شاید ا این نتیجه ی استقبال مردم از فیلم‌های خارجی است. بنابراین خواهشمندم وزارت ارشاد برای حمایت از تولید فیلم داخلی بطور جدی آمار بازدید و تماشای فیلم های ایرانی و خارجی را حتماً در این نتیجه گیری لحاظ کند، در آینده ای نزدیک متوجه می‌شویم وی او دی ها بزرگترین ضربه را به تولید فیلم داخلی خواهند زد،، در خصوص فیلم انیمیشن ایرانی که مطمئن هستم این اتفاق افتاده است بخصوص اینکه هیچ مبلغی از این درآمد ها برای تولید فیلم انیمیشن تزریق خواهد نشده وفیلم انیمیشن بطور کامل نابود شده،،،لطف چنانچه به داده های وی او دی ها دسترسی دارید منتشر نمایید تا تحلیل دقیق تری انجام شود… ا
سلام
درآمدها سامانه های آنلاین از محل فروش اشتراک است و هدف آنها باقی نگه داشتن مشترک و تمدید اشتراک است. به همین خاطر مشترک در طول دور اشتراک می تواند دهها عنوان فیلم یا سریال را کامل یا نصفه و نیمه ببیند. از قرار بیشترین بازدیدها از محتواهای ایرانی است و عناوین خارجی به رغم فراوانی عنوان در جایگاه بعدی قرار دارند.
دو برند موجود برای تحقق این هدف بارگذاری عناوین روز جهان بویژه فیلم هایی که در فصل جوایز بر روی زبان ها می افتند، درنگ نمی کنند و عناوین پرفروش در اکران را هم بصورت مشارکتی با ناشران فیزیکی با قیمت نسبتا خوب خریداری می کنند.
ادعای آن جناب در باره ضربه زدن این سامانه ها به تولید ملی اشتباه است زیرا در حال حاضر با افت تیراژ نسخه فیزیکی، بی رغبتی تلویزیون برای خرید فیلم ایرانی، تغییر الگوی تماشای فیلم و عدم تبلیغ سریال های نمایش خانگی در تلویزیون، اتفاقا این سامانه ها در اقتصاد سینمای ایران و تولید محتوای غیرتلویزیونی نقش تقویت کننده را دارند و آنچه که قابل دفاع نیست محدود شدن بازار به دو برند موجود است که مانع از فضای رقابتی شده است. در افق فناوری هم حتما اطلاع دارید که استریم فیلم ها حرف اول را در تولید فیلم و سریال خواهند زد. در ایران مشکل این است که مدیران دو برند موجود از جنس فرهنگ و سینما نیستند و به این خاطر چشم انداز روشنی برای سامانه های آنها نمی توان قائل شد. این سامانه ها در حال حاضر برای همین فعالیت نیم بند با فشار و تهدید از سوی تلویزیون و تهیه کنندگان سینما روبرو هستند. شرح این ماجرا را در پست های متعددی داده ام و تکرار نمی کنم.