این چند قلم با قابل!

این مقاله در نقد کتاب سالنامه آماری فرهنگ و هنر سال ۱۳۹۳ انتشار می یابد.

واژگان کلیدی: شاخص های آماری، تعاریف و مفاهیم آماری، اقلام آماری سینما، تعریف شبکه نمایش خانگی

انتشار سالنامه آماری فرهنگ و هنر سنت حسنه ای است که از سوی دفتر مطالعات و برنامه ریزی راهبردی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی یک دهه مورد توجه قرار گرفته است. در این سری از سالنامه ها خواننده کنجکاو و پژوهشگری که پیگیر فعالیت های فرهنگی و هنری کشور به محوریت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، می تواند به اطلاعات و آمار قابل استنادی دست یابد و آن را زمینه ای برای بررسی و ارزیابی های موضوعی خویش قرار دهد.

سالنامه آماری در ابتدای ارائه کارنامه هر یک از معاونت های تخصصی، مراکز و سازمان های تابعه وزارت ارشاد، خواننده را با تعاریف و مفاهیم هر حوزه آشنا می کند تا در ادامه منظور از هر یک از اقلام آماری(شاخص ها)را بهتر درک کند. تعاریف و مفاهیم مورد اشاره مستند به کتاب مرجعی با همین عنوان است که در ادوار مختلف مورد بازنگری قرار گرفته و از سوی مرکز آمار ایران انتشار می یابد.

تازه ترین سالنامه آماری فرهنگ و هنر حاوی عملکرد وزارت ارشاد در سال ۱۳۹۲ است که سال گذشته از سوی نشر شلاک انتشار یافته است. در مقدمه این کتاب با اشاره به اینکه آمار و اطلاعات پایه همه برنامه ریزی هاست، از قلم سرپرست دفتر مطالعات و برنامه ریزی راهبردی معاونت توسعه و مدیریت منابع وزارت ارشاد می خوانیم:

“در بخش فرهنگ و هنر به دلیل گستردگی و تنوع زمینه های آن به طور طبیعی وجود آمار و اطلاعات صحیح و قابل اعتماد در عین پیچیدگی و ظرافت های تبدیل شاخص های کیفی بخش فرهنگ و هنر به شاخص های کمی دارای اهمیت و دشواری های فراوان است. از سو یدیگر لازم است ابتدا بر مبنای اطلاعات و آمار صحیح و دقیق، نظام اخذ اطلاعات و پردازش آن را ایجاد کرده و دیگر اینکه با ارزیابی مستمر فرایندهای کاری، نسبت به شناسایی نقاط قوت و ضعف اقدام و در نهایت فرایند تخصیص منابع را بر آن اساس استوار نمود(فتحی، ۱۳۹۳،۱۱)“

نگاهی به تعاریف و اقلام آماری ارائه شده در بخش سینما ضرورت بازنگری در بعضی از آنها را به دلیل تحولات ایجاد شده در صنایع فرهنگی و تغییر سبک مصرف فرهنگی و همچنین تغییر ماهیت پاره ای از فعالیت های فرهنگی به خدماتی، دوچندان می سازد.

در ادامه این یادداشت ابتدا فهرست تعاریف و اقلام آماری بخش سینما ارائه می شود و در ادامه به نقد و ارزیابی بعضی از آنها می پردازیم:

آموزشگاه آزاد سینمایی، اکران فیلم، اکران فیلم سینمایی، تماشاگر فیلم، تولید فیلم، جشنواره فیلم، سالن سینما، سینما، شبکه نمایش خانگی، ظرفیت سالن سینما، فیلم، فیلم ایرانی، فیلم خارجی، فیلم سینمایی

بررسی و ارزیابی:

آموزشگاه آزاد سینمایی طبق تعریف به “آموزشگاهی گفته می شود که در زمینه آموزش کوتاه مدت رشته های سینمایی فعالیت می کند.” از آنجا که حدود دو دهه از فعالیت چنین مراکزی می گذرد، می توان اطلاعات بیشتری در این باره ارائه داد و حداقل و حداکثر مدت برگزاری دوره ها و نیز رشته های رایج و پرطرفدار در این آموزشگاه ها را معرفی کرد. رشته هایی نظیر بازیگری، گریم، تصویر برداری، کارگردانی، دوبله. در زمینه احصای خدمات آموزشی این پرسش وجود دارد که چرا کارنامه دفاتر ۶۰ گانه انجمن سینمای جوانان در کشور مورد غفلت قرار گرفته است. به یاد داشته باشیم در سال های اخیر به جز آموزشگاه های آزاد سینمایی، خدمات آموزشی مشابهی توسط مراکز دیگری از جمله مراکز تحت نظارت سازمان آموزش فنی و حرفه ای، مراکز علمی و کاربردی، سروش و نظایرهم ارائه می شوند. با این وصف هیچکدام از آنها نتوانسته اند، جایگاه و اعتباری به اندازه انجمن های سینمای جوانان در زمینه عکاسی و آموزش سینما به دلیل نوع آموزش ها و کارگاهی بودن آنها بدست آورند.

اکران فیلم “نمایش فیلم تولید شده به تماشاگر در سالن سینما یا از طرق دیگر است.” در تعریف برای رفع ابهام باید منظور از طرق دیگر روشن شود. ضمن آنکه در اقلام آماری تنها جایی که نامی از تماشاگر آمده است، تماشاگران فیلم در سینماهاست و به تماشاگران جشنواره های سینمایی داخل، تماشاگران محصولات نمایش خانگی اشاره ای نشده است. پس می توان عبارت از طرق دیگر را از تعریف حذف کرد. ضمناً از آنجا که امکان دسترسی به آمار اکران فیلم به معنای عام کلمه در مراکز مختلف وجود ندارد و نیازی به آن نیست؛ بهتر است به عبارت اکران فیلم سینمایی اکتفا شود.

جشنواره فیلم “رویدادی سینمایی بر اساس ساختارهای فرهنگی، هنری و اجتماعی جامعه با موضوعاتی خاص که به منظور توسعه هنر-صنعت سینما، تشویق سینماگران، دست اندرکاران فیلم عرضه و معرفی فیلم های با ارزش و گسترش و تعالی انواع سبک در گستره جغرافیایی (محلی-ملی-منطقه ای و بین المللی)برگزار می شود. از پیامدهای جنبی این رویداد می توان به بازاریابی و فروش فیلم اشاره کرد.”

در تعریف به جای عبارت کلی بر اساس ساختارهای… می توان ساده تر نوشت:” بر اساس سیاست ها و اهداف فرهنگی، اجتماعی و تجاری یک کشور است که به منظور…..برگزار می شود.” در همین عبارت پس از سبک به پسوند سینمایی نیاز است. ضمناً ضروری است تفکیک و تمایزی بین جشنواره هایی که مجری آنها موسسات تابعه سازمان سینمایی و دیگر سازمان ها و حتی بخش خصوصی است، قائل شد تا همه جشنواره ها به پای سازمان نوشته نشود. از آنجا که مجوز کلیه جشنواره های سینمایی از سوی سازمان صادر می شود، دسترسی به آمار و اطلاعات مربوطه وجود دارد.

-در تعریف سینما “به مکانی دارای مجوز با حداقل ۱۰۰ صندلی، داشتن امکانات نمایش فیلم (۳۵)۳۸، ۷۰ میلیمتری، ویدیویی و یا دیجیتالی برخوردار از ابعاد مناسب و ویژگی های ساختمانی، استانداردهای فنی و ایمنی، متشکل از یک یا چند سالن نمایش فیلم، سالن انتظار، نمازخانه، قسمت اداری، گیشه فروش بلیط، اتاق آپارات، سرویس های بهداشتی و بوفه گفته می شود.”

در تعریف اگر نیاز به قید جزییاتی در باره امکانات موجود در سینماها می باشد، پس باید به تاسیسات گرمایشی و سرمایشی، سیستم مکانیزه اطفای حریق، فروش بلیط، مونیتورینگ، اتوماسیون و تابلوهای الکترونیکی نمایش تصویر و … هم اشاره کرد.

 شبکه نمایش خانگی “فرایند تهیه، تامین آماده سازی، تکثیر، توزیع و عرضه محصولات سمعی و بصری تحت برنامه های سرگرمی، آموزشی، سینمایی و غیره بر روی قالب های قابل عرضه(مانند نوار ویدیو، لوح فشرده، کاست و …) در تیراژ انبوه و برای دسترسی عموم مردم را گویند.”

عبارت مذکور می تواند اینگونه اصلاح شود: “زنجیره ارزشی که در آن طی فرایندی انواع محصولات سینمایی و برنامه های دیداری – شنیداری تامین، تولید، تکثیر و بر روی حامل های انتقال دیتا نظیر نوارهای مغناطیسی، لوح فشرده، هارد و بر بستر اینترنت، سرویس ویدیوی درخواستی(دانلود و آنلاین) و تحت موبایل عرضه عمومی می شوند.”

در تعریف فیلم ایرانی(بوسیله تهیه کننده و سرمایه گذار ایرانی) و خارجی (بوسیله تهیه کننده و سرمایه گذار خارجی)  قسم سومی هم وجود دارد که از آن به محصول مشترک یاد می شود. یعنی فیلمی که با سرمایه گذاری طرف های ایرانی و خارجی تولید شوند.

 فیلم سینمایی اینگونه تعریف شده است: “فیلم سینمایی بلند و حدود ۹۰ دقیقه که می تواند بی صدا باشد.”!

عبارت صحیح تر این است: فیلم بلند داستانی و مستند که با استانداردهای سینمایی و عوامل حرفه ای با حداقل زمان ۸۰ دقیقه ساخته شده و دارای پروانه نمایش سینمایی است.

در تعاریف و مفاهیم، اسمی از فروشگاه های عرضه محصولات سینمایی برده نشده ولی در جداول آماری به آن پرداخته شده است. بهتر آن است که این فروشگاه ها در آمارها قید نشوند زیرا با تعطیلی و کاهش فروشگاه های مذکور که بسیاری از آنها برای تامین هزینه ها به کپی کاری و عرضه محصول غیر مجاز روی آوردند، سالهاست محصولات شبکه نمایش خانگی در سوپر مارکت ها، کیوسک های مطبوعاتی و فروشگاه های خدمات نرم افزاری و رایانه ای هم توزیع می شوند.

در جدول های آماری به تعداد عناوین و شمارگان فیلم های عرضه شده در شبکه نمایش خانگی، جدولی اختصاص داده شده است. اولاً منظور از فیلم در عبارت فوق چیست؟ آیا فیلم های سینمایی ایرانی و خارجی است؟ پس باید تفکیکی بین آنها صورت گیرد. اگر مراد کلیه محصولات عرضه شده در شبکه است، عنوان شاخص باید تغییر یابد.

یادآور می شود؛ محصولاتی نظیر سریال های ایرانی و خارجی، تله فیلم، برنامه های سرگرم کننده تولیدی مثل شام ایرانی، رالی ایرانی، شوخی با شما، دوربین مخفی و …. برنامه های ترکیبی نمایشی نظیر فیتله ایها، عموپورنگ و…دیگر عناوین موجود در سبد نمایش خانگی را شامل می شوند.

شمارگان محصولات این شبکه در بین جدول های آماری جایی را به خود اختصاص داده اند. در این رابطه این توضیح لازم است؛ زمانی بود که فیلم ها فقط بر روی لوح فشرده ارائه می شدند و  برآورد تیراژ آنها ممکن بود اما امروزه با وجود ارائه سرویس های قانونی نظیر اپلیکیشن های تماشای فیلم توسط اپراتورهای سه گانه تلفن همراه و خدمات ظاهراً قانونی ویدیوی درخواستی از سوی بعضی شرکت ها با مجوز مرکز رسانه های دیجیتال، باید از این مراکز تعداد دانلودها و تماشای آنلاین مشترکین آنها را درخواست کرد تا در آمارها منظور شود. با تمام این اوصاف عدد و رقمی که بدست  می آید، برآوردی از شمارگان قانونی محصولات شبکه است و چندین برابر آن به روش های غیرقانونی بیننده محصولات شبکه هستند.!

یکی از شاخص های دیگری که تعریفی برای ارائه نشده است، شاخص تعداد فیلم های صادر شده به خارج از کشور است. براستی دانستن این آمار چه ارزشی دارد؟ این خدمات از گذشته و حال بیشتر برای ارسال فیلم به دوستان و فامیل در خارج از کشور و یا شرکت در جشنواره ها از سوی اداره کل نظارت و ارزشیابی و ادارات کل ارشاد استانها صورت می گیرد و اقدامی کاملاً خدماتی محسوب می شود. مضافاً که با فرمت های فشرده سازی بسیاری از فیلم های کوتاه و نیمه بلند از طریق ایمیل به گیرندگان مورد نظر در سراسر جهان ارسال می شوند و یا مسافران در فلش مموری و هاردهای پر ظرفیت، آثار مورد نظرشان را به خارج منتقل می کنند.

شاید بتوان تعداد جوایز دریافتی از جشنواره های خارجی را که ماهانه به ۵ جایزه بالغ می شود،جایگزین شاخص مذکور کرد.

نتیجه گیری:

بازبینی و ویرایش مستمر اقلام آماری حوزه سینما و نظام مند کردن فرایند تولید و ارائه آمار و اطلاعات کمک زیادی به انعکاس واقع بینانه فعالیت ها و رخدادهای سینمایی می کند. در پرتو آمارهای گویا و شفاف است که می توان به تولید اطلاعات بر اساس داده های آماری و متعاقباً تولید دانش مبتنی بر اطلاعات پرداخت. آنچه در ارزیابی محتوای آمارهای بخش سینما گفته شد بی تردید در باره سایر اقلام آماری حوزه های دیگری نظیر امور فرهنگی، هنری، مطبوعاتی و دیگر حوزه های تحت نظارت وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی هم صدق می کند.

امید است توجه به بازخوانی و ویرایش مجدد تعاریف و اقلام آماری بیش از گذشته مورد توجه مدیران و کارشناسان بخش فرهنگ و هنر قرار گیرد.