هر چی آرزوی خوبه مال تو؟!

سریال های ایرانی از گرد راه نرسیده، در حال درو کردن دستاوردهای سینمای ایران در شبکه ویدیویی هستند. هر قدر اهالی سینما به بستر سازی برای رونق شبکه همت گماشتند، سریال های ایرانی و تهیه کنندگان شان بی هیچ رنج و مرارتی بر سر سفره ای آماده و مهیا سهم خویش را طلب می کنند. جماعت سریال ساز نفعی برای سینما ندارند. سهل است، بخش عمده ای از توان خرید مخاطبان را در پای منافع خود مستهلک می کنند. اصلا" شبکه را چه کاری با سریال است؟ همان بهتر که سریال سازان در رسانه ملی باقی مانده تا از دست اندازی به منافع سینما در شبکه ویدیویی بازمانند.
… این عبارات بخشی از انتقادات نسبت به تولید و عرضه سریال در شبکه نمایش خانگی طی چند ماه گذشته است. آنچه که از تعریض منتقدان به پدیده سریال ایرانی در شبکه قابل استنباط است، این مفروضات است:

شبکه دربست محلی برای سینما و دست اندرکاران آن است. دوستی سینما و سریال در دوری آنها از یکدیگر تجلی می یابد. هرگونه تلاش برای همزیستی آنها در شبکه ویدیویی محکوم است. به مصداق چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است، همان بهتر که سریال سازان روزی خود را در تلویزیون طلب کنند و از دق الباب کردن ویدیو خودداری کنند./ سریال توان مخاطب شبکه را تحلیل می برد و  سرمایه مدیران ویدیو رسانه ها را مصروف خود می کند./ موسسات ویدیو رسانه تاسیس شدند تا فیلم ایرانی بخرند و از تصدق آن بتوانند فیلم و برنامه خارجی تامین کرده و وارد بازار کنند./ سریال مهمان ناخوانده ای است که شبکه را از اهدافش منحرف و دور می سازد ./ حجم نگران کننده ای از سریال های در حال پخش یا آماده پخش تهیه کنندگان سینما را نگران ساخته است.
با یک گل بهار نمی شه
به زعم راقم این سطور، اشتباه معترضان در آن است که نمی خواهند شبکه ویدیویی را در همان قد و قواره و ظرفیتی ببینند و برانداز کنند که در دیگر ممالک به آن توجه کرده و می کنند. رسانه ویدیو اقتضائات و ماهیتی دارد که وجه تمایز آن با دیگر رسانه های دیداری و شنیداری است. در سبد محصولات نمایش خانگی نه سریال و نه فیلم سینمایی، هیچکدام به تنهایی قادر به تامین نیاز و ذائقه مخاطب نیستند. از حیث تنوع و تکثر محصول و برنامه، شبکه ویدیویی قرابت بیشتری با تلویزیون دارد و در آن ردی از فیلم ها و برنامه های سرگرم کننده، آموزشی، مستند، داستانی، سریال، موسیقی و … را می توان گرفت. تنوع محصول و ساختار بدیهی ترین انتظاری است که مخاطب از این شبکه دارد.

حاجی انا شریک
همگان می دانند که توسعه وگسترش بازار شبکه در دو سال اخیر، به خاطر اتخاذ تصمیمی بود که بیشترین ریسک و خطر برای اجرا و تحقق آن را اهالی ویدیو رسانه به جان خریدند. کاهش نرخ و قیمت فروش محصول برای مشتری به میزان پنجاه درصد، افزایش تیراژ و پذیرا شدن هزینه های سرسام آور تکثیر و بسته بندی آن، درگیر شدن با ساختارهای سنتی پخش و توزیع فیلم ، صرف هزینه برای چاپ اعلانات تبلیغی و اطلاع رسانی به عدد مراکز عرضه در سراسر کشور و از همه مهمتر تن دادن به خرید حقوق ویدیویی فیلم های سینمایی ایرانی ( در بعضی فیلم ها قیمت رایت بیش از هزینه تولید فیلم است.!)، در مجموع شرایطی را رقم زد که فقط سود خالص و سرشاری را برای تهیه کنندگان به همراه آورد. بدین ترتیب به نظر نمی رسد اهالی شریف سینما منتی بر سر موسسات ویدیو رسانه داشته باشند بلکه در نقطه مقابل باید قدردان این جماعت باشند و از تضمین بازگشت بخش قابل توجهی از سرمایه  اشان توسط موسسات شاکر باشند. بدین ترتیب بازداشتن موسسات از تهیه و تامین سریال ایرانی جز تمامیت خواهی معنای دیگری در بر ندارد.
موج مثبت
تجربه نسبتا" موفق عرضه سریال ایرانی کمترین پیامد مثبتی که بهمراه داشته است، آشنا کردن گروه های زیادی از مردم با شبکه و برنامه های آن است. اگر تا دیروز ویدیو کلوب ها محل مراجعه معدودی از مردها و پسرهای جوان بودند، امروزه از رهگذر دسترسی آسان مخاطب به فیلم ها و سریال ها، زنان و دختران در عرصه اجتماع خریدار و پیگیر جدی آثار شبکه هستند. همچنین نشانه ای از ایجاد رفتار و عادتی مثبت در بین شهروندان برای خرید دائمی فیلم مشاهده می شود و قطعا تاثیرات اجتماعی و اقتصادی این اقدام در آینده سرفصل مطالعه مستقلی خواهد بود. کمتر موسسه ای است که از عرضه سریال ایرانی در شبکه ناراضی باشد و از تاثیر منفی آن در فروش فیلم های سینمایی و دیگر محصولات منتشره خود در شبکه، لب به گلایه گشوده باشد. آنان از سریال ها به عناوینی یاد می کنند که کمک زیادی به تثبیت و نفوذ شبکه ویدیویی در بین خانواده های ایرانی کرده است.
چشم ها را باید شست
از سوی دیگر به موجب مقررات، خرید و تامین فیلم ایرانی توسط موسسات در اقدامی بی سابقه جنبه الزامی و اجباری به خود گرفته است. اهمیت این تدبیر در آن است که بر خلاف گذشته فیلم خارجی در شبکه جذابیت و مزیتی به اندازه سال های گذشته ندارد و سهولت دسترسی مردم به آثار خارجی از هر نوع آن در مقایسه با گذشته بقدری است که نسخه پالایش شده و توام با تاخیر فیلم های خارجی در شبکه رسمی، تامین کننده نظر و پسند بسیاری از مخاطبان نیست. اگر در گذشته تهیه کنندگان سینما اعتقاد داشتند که خرید فیلم ایرانی، گشاینده دروازه فیلم خارجی به روی موسسات ویدیو رسانه است و این امتیاز سود قابل توجهی را نصیب موسسات می کند. با تغییر شرایط و آرایش جدید رسانه ای، تحلیل و توجیه تهیه کنندگان سینما رنگ باخته است و کارکردی ندارد. لذا سریال ایرانی نه تنها خرید فیلم ایرانی را به حاشیه نرانده است بلکه ارزش کمی و کیفی فیلم های خریداری شده را نسبت به سال گذشته با رشد محسوسی همراه ساخته است.
همه فرزندان من
به یاد داشته باشیم دو سریال در حال عرضه، توسط کسانی تهیه و تولید شده اند که فرزندان سر راهی سینمای ایران نیستند بلکه از متن سینما به شمار می روند و دارای تجارب بالنسبه ای در سینمای ایران هستند. صدها نفر از عوامل تولید این آثار اگر زمینه اشتغال به این بهانه برای شان فراهم نمی شد، بعید نبود عده ای از آنها با سختی معیشت ملازم گردند و به صف بیکارانی بپیوندند که در طول هفته برای اخذ وام و گذران زندگی، مسیر خانه سینما، ارشاد و صندوق هنرمندان را گز می کنند. پس دوستداران متعصب سینمای ایران از این دریچه وقتی همکاران شان را در گرماگرم تولید محصولی هنری می بینند، نبایستی ابرو در هم بکشند و تصور کنند تنها گزینه مشروع برای فعالیت پیش روی عوامل سینما، کار و فعالیت در سینماست.
دو کلمه حرف حساب
کافی است مخالفان عرضه سریال ایرانی به دو نکته دیگر هم التفات داشته باشند. نکته اول: قبل از اینکه برای تولید سریال سرمایه گذاری صورت گیرد، موجی از سریال های خارجی در شبکه زیرزمینی ویدیویی کشور، نگاه ها را معطوف خود ساختند و تماشای شبانه روزی سریال های پرکشش آمریکایی _ قبل از آنکه تلویزیون های فارسی زبان به این کار روی بیاورند_کام مخاطب ایرانی را با ذائقه تازه و در باطن مسموم آشنا ساختند. دیری نگذشت قصه پر پیچ و خم سریال های روز جهان نقل محافل و مجالس شد و دستگاه های رسمی خیلی که همت می کردند، درصدد آسیب شناسی و رمزگشایی از آنها برمی آمدند. از این منظر نیت سازندگان سریال ایرانی برای کاری ایجابی و مقابله با جریان سریال خارجی، آن هم در محدوده خطوط قرمز حاکم بر شبکه نمایش خانگی، برای اهل انصاف قابل تقدیر و ستایش است. از سوی دیگر کاستی و نقائص نخستین تجربیات در این زمینه نباید بزرگنمایی شود و دستاوردهای آن یکسره تخطئه گردد و از آن به تخطی و تجاوز به حریم و حوزه استحفاظی سینمای ایران تعبیر شود.
نکته دوم: رسانه ملی علیرغم مبسوط الید بودن برای بازپخش تولیدات تله فیلم وسریال های خود، در تمامی این سال ها از خیر شبکه ویدیویی و ظرفیت های آن نگذشته است. کمتر سریالی را می توان سراغ گرفت که جامه ویدیو به تن نکرده و در مراکز رسمی عرضه نشده باشد. به عبارت دیگر اگر تلویزیون خود را مدعی بلامنازع تهیه و نمایش سریال بپندارد، قطعا" در شبکه ویدیویی مختصات و ویژگی هایی را سراغ دارد که نمی تواند به راحتی از آن صرف نظر کند. اگر واقعا" مرغ همسایه غاز نیست، تهیه و تولید مستقیم سریال برای شبکه نمایش خانگی نباید ذنب لایغفر به حساب آید و از این اقدام به کاری خرق عادت یاد کرد.

ختم کلام
جز سریال قهوه تلخ که تولید و عرضه آن ادامه دارد، سریال و مجموعه دیگری برای ارائه در شبکه نمایش خانگی وجود ندارد. به عبارتی نه سریالی در حال ساخت است و نه سریالی در آستانه عرضه می باشد. بنابراین نگرانی دوستان قدری اغراق آمیز و احتمالا" واکنشی در برابر کاهش قیمت رایت فیلم های سینمایی در مقایسه با مقاطعی در گذشته است. تعمدا" می گویم در مقاطعی چون منحنی ارزش رایت همواره سینوسی بوده و با فراز و نشیب همراه است. نگاهی به مبلغ اغلب فیلم های به فروش رسیده در سالجاری گویای آن است که حداقل یک سوم هزینه ساخت فیلم های سینمایی با واگذاری رایت ویدیویی آنها تامین شده است. این میزان با مبلغ متعارف در سینمای جهان تناسب دارد و در مجموع رضایت بخش قلمداد می شود. کافی است تهیه کنندگان سینما بدانند که اگر آنها طی چند چک و حداکثر ظرف سه تا چهار ماه به طلب خود از موسسات ویدیو رسانه دست می یازند، در مقابل جمع کردن مطالبات موسسات از سطح بازاری به گستره ی ایران بعضا" سال ها به درازا می انجامد. البته اگر به دلیل خلف وعده نمایندگان توزیع و بد حسابی شان، از اساس قید طلب خود و پیگیری های حقوقی را نزنند.

این یادداشت در شماره ۴٢١ ماهنامه فیلم به چاپ رسیده است.