مسئله فیلمنامه ابله چیست؟

شاید لازم باشد بیننده دو بار قسمت های عرضه شده سریال را ببیند.

این جمله را کمال تبریزی همزمان با توزیع قسمت دوم مجموعه ابله در گفتگو با یک روزنامه بیان کرده است. تبریزی اعتقاد دارد؛ قصه پیچیدگی و جزئیاتی دارد که اگر بیننده بیش از یکبار اثر را ببیند، چیزهای جدیدی را در آن کشف می کند. به زعم کارگردان ابله در نمایش خانگی به جز حضور سوپر استارها، متن فیلمنامه عنصر کلیدی است:

” فکر می‌کنم وجه مهم هر اثر نمایشی در درجه اول متن و نوشتار آن است و قصه‌ای که قرار است روایت شود. شتاب و تعلیقی که باید در داستان وجود داشته باشد و به‌روز‌بودنش، که در جذب تماشاگر بسیار مهم است. اینکه سریال وارد حوزه‌هایی نشود که مساله و دغدغه مردم نیست. کار باید به اصطلاح خوش ساخت باشد و البته اجرای درست و مرتبی داشته باشد. مجموعه این عوامل است که دست‌به‌دست هم می‌دهد و یک کار را پرفروش و پرمخاطب می‌کند. از نظر من متن عنصر مهمی است که موارد دیگر در سایه آن قرار می‌گیرند. متن خوب است و در درجه بعد کارگردانی مناسب است که می‌تواند در کنار صرف یک‌ هزینه مناسب و لازم یک اثر قابل قبول را بوجود آورد که بیننده از دیدن آن اظهار رضایت بکند و احساس مغموم ‌بودن نداشته باشد. حس نکند بابت خرید سریال ضرر کرده و به اندازه هزینه‌ای که کرده است، توانسته دریافتی داشته باشد. ” (تبریزی، شرق: ۲۹دی۹۳: ۹ و ۱۴)

علیرضا طالب زاده نویسنده رمان به خاطر فرانک که فیلمنامه ابله را بر اساس آن نوشته است، اثری شخصیت محور را نگاشته و کشش و جذابیت کار بیش از انکه وامدار ماجراهای بیرونی و حوادث باشد، متاثر از ظرفیت و پرداخت شخصیت هاست. در بین بازیگران سریال اگر هانیه توسلی را استثنا کنیم، سایر بازیگران تجربه بازی در فضای طنز را دارند. در بین بازیگران مجموعه؛ شهرت محسن تنابنده، بهنام تشکر، مهران احمدی، احمد مهرانفر و مجید صالحی به خاطر نقش آفرینی در فیلم ها و سریال های طنز است. تبریزی معتقد است:

مهم‌ترین اتفاق «ابله» فیلمنامه آن است. فکر می‌کنم همه اتکای سریال به نوشته خوب و متفاوتش است. قطعا در قسمت‌های بعدی با حال‌و‌‌هوای تازه‌ای روبه‌روخواهید شد و به گمان من از نظر بازی با سایر سریال‌ها متفاوت است. طراحی‌ای که در فیلمنامه رخ می‌دهد و فضایی که به وجود می‌آید گویای این است که بازیگر باید از چه روشی استفاده کند و چه نوع بازی‌ای را ارایه بدهد که با متن هماهنگ باشد. خود متن آنقدر دارای جزییات است که شخصیت‌پردازی در آن دقیق اتفاق افتاده است و بازیگر وقتی متن را می‌خواند کاملا متوجه می‌شود که باید چطور شخصیت را بازی کند. خود‌به‌خود از کمدی که ممکن است در آن لودگی باشد فاصله می‌گیرد و به سمت قصه‌پردازی حرکت کرده و جزییات اهمیت پیدا می‌کند و بعد از آن کمی هدایت بازیگران توسط کارگردان در شخصیت‌‌پردازی موثر است. مهم این است که بازیگری که انتخاب می‌کنید، منهای محبوبیتی که دارد توانایی بازی به اندازه لازم را داشته باشد. خدا را شکر که بازیگران ما فوق‌العاده هستند.(همان منبع)

به روز بودن فیلمنامه ابله را می توان از مسئله آن دریافت. در تمام سال های سپری شده سینما و تلویزیون ایران با مشکل مشترکی روبرو بوده اند؛ اگر در فیلمی شخصیتی که حرفه و شغل مشخص دارد در رفتارهای فردی و اجتماعی اش مرتکب خطا و یا حرکت ناهنجاری بشود، صنف مربوط به آن شغل به خود حق می دهد تلویزیون و سینما را آماج انتقاد و حمله قرار دهد. این جماعت مدعی هستند؛ چنین شخصیت هایی سبب وهن حرفه آنها در افکار عمومی می شوند.! در داستان ابله نویسنده یک فیلمنامه در قصه جنایی ایی که نوشته است، مستاصل مانده است تا قتل را به گردن چه کسی بیاندازد تا سبب واکنش منفی صنف و سندیکای مربوطه نشود. نگاهی به رمان به خاطر فرانک به خوبی ایده ابله را بازتاب می دهد:

“یعنی چه!؟ یعنی آخرش هم باید می‌پذیرفت که خودش مقتول داستانش را به قتل رسانیده است تا همه قیل و قال‌ها و جنجال‌ها بخوابد؟ آخر کجای دنیا چنین نویسنده‌ی احمقی پیدا می‌شود که آخر فیلمنامه پلیسی- جنایی خودش را فلسفی کند و بنویسد: «… و چون به دنیا آوردن جنایت محسوب می‌شود، و به دنیا آوردن داستانی جنایی، جنایت در جنایت، لذا کارآگاه کولاک، ترجیح داد به جای دستگیری قاتل، نویسنده این فیلم را دستگیر کرده و به چوبه اعدام بسپرد. “(طالب زاده، به خاطر فرانک، ۱۳۷۹: ۶)

“هادی، در نبود تو ما مشورت کردیم، دیدیم بهتره پنجاه تا قتل رو بکنیم سی و دو تا! به خاطر کم شدن حجم قصه‌ها!هادی گمانم بهتره جریان اون چک تضمینی قاتل رو که پلیس زیر خونه‌ی مقتول دوازدهمی پیدا می‎کنه ولی دنبالش رو نمی‎گیره عوض کنی! راستش جذابیت تصویری نداره!»؛ «بابا یه دفه نوشتی مامور پزشکی قانونی می‌گه: به مقتول دوم تجاوز شده، دیگه بسه! درباره مقتولای دیگه، تکرارش نکن. تازه، اون هم بد آموزی داره. بگو پزشک می‌گه قاتل با مقتول به زور ازدواج کرده. این هم یادت باشه:ن ننویسی این زن‌ها با میل خودشون با قاتل می‌رفتن بیرون شهرها. بنویس قاتل چیزخورشون می‌کرده تا ببره بیرون شهر و فقط طلا ملاشونو بدزده؛ «هادی ما یه فکر بکر کردیم! قاتل خودشو نمی‌کشه. دادگاه به اشد مجازات محکومش می‌کنه و تقاص خون اون مقتولای بیچاره رو ازش می‌گیره. اینجوری می‌دونی چی می‌شه؟ قاتل که پشتش به یه جاهایی گرم بوده، پای چوبه اعدام می‌فهمه بز آورده. خودشو خیس می‌کنه و اعتراف می‌کنه که مامور سیا بوده. خیلی هیچکاکی می‌شه، نه!؟”(طالب زاده، به خاطر فرانک، ۱۳۷۹: ۹)

ادامه سریال ابله از منظر فیلمنامه و شگردهایی که سناریست مجموعه به کار گرفته است، می تواند لذت تماشای آن را برای کسانی که فیلمنامه نویسی را با جدیت دنبال می کنند، دو چندان نماید.