سعید رجبی فروتن«قویدل»فیلم برگزیده جشنواره‌های مستند حقیقت و فجر اخیرا در گروه سینمایی هنر و تجربه اکران شده است. در نوشتار زیر پاره‌آی از ویژگی‌های این مستند خلاقه مورد بررسی قرار گرفته است. خلاصه‌ای از این یادداشت در تارنمای مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی منتشر شده است.
احمد قویدل کیست؟
احمد قویدل ۶۵ ساله عکاس اراکی در سینما آزاد قبل از انقلاب آموزش عکاسی دیده بود و از نوجوانی به فیلم و سینما علاقه‌مند بود. او با یک جعبه چای دوربین ساده عکاسی ساخته بود و در حیاط منزل پدری برای همسایه‌ها با پروژکتور‌های کوچک فیلم نشان می‌داد.
او و برادرش محمد اولین نمایشگاه عکس خود را از حاشیه‌نشینان اراک در سال۵۶ در یکی از پاساژهای نوساز اراک برگزار کردند و در روز افتتاح نمایشگاه هر دو توسط پلیس به جرم سیاه‌نمایی ! دستگیر شدند.
احمد در سالهایی که به نمایندگی از خانواده‌های آسیب دیده و به عنوان مدیرعامل کانون بیماران هموفیلی پیگیر قضایی شکایتها بود، ضمن تحصیل در رشته حقوق و مدیریت رسانه با خبرنگاران رابطه خوبی برقرار کرده بود و دوبار توانست اسناد مهمی را از طریق جلب همراهی روزنامه کیهان به چاپ برساند.
شاید مواضع انتقادی روزنامه کیهان علیه دولت‌های وقت(هاشمی و خاتمی) انگیزه‌ای برای مدیران آن بود که بی‌پروا به چاپ گزارش پیرامون پرونده خون های آلوده تزریق شده به بیماران هموفیلی اقدام کند و کسی هم متعرض آن رسانه نشود اما این اقدام نافی ارزش کار کیهان نیست. از سوی دیگر در این میان احمد قویدل نیز با تیزهوشی از این ظرفیت نهایت استفاده را برد و مدارک لازم را در اختیار روزنامه قرارداد.
البته در شرایط کنونی هم شاید کسی به جز تهیه کننده‌ی فیلم (سعید الهی) نمی‌توانست پرونده قضایی خون‌های آلوده را بگشاید و به راحتی این فیلم را به دلیل موضوع ملتهب آن تولید و آماده نمایش کند.!
نکته مهم در کنش مسئولانه احمد آن است که او با وجود معالجه و درمان فرزندخوانده‌اش تا پایان برای استیفای حقوق بیماران و خانواده‌های آنها (مجموعا ۳۰۰۰نفر) از پا ننشست و با سپردن آتلیه عکاسی به همسرش، با سماجت و پیگیری مثال زدنی و قبول فشارها و بازداشت‌های موقت تا حصول نتیجه به کار خود ادامه داد. فیلمساز از وجوه خاکستری شخصیت احمد غافل نیست و زمانی که او در جریان جمع‌آوری مدارک برای پرونده یکی دو بار شیطنت‌هایی می‌کند، از خدا طلب بخشش می‌کند.
جذابیت فیلم در چیست؟
تیم جوان نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده فیلم به رغم نداشتن تجربه زیاد، کاری دیدنی و پرکشش خلق کرده‌اند. مستند قویدل در ساختار ترکیبی است و از خصوصیات مستند بازسازی، اکتشافی، پرتره و افشاگرانه سود برده است.
فیلم لوباجت است و با بودجه کم تولید شده است. علی فراهانی صدر در مقام کارگردان با اجرای مینی مال در طراحی صحنه و قراردادی که با مخاطب می‌بندد، در باورپذیر کردن روایت موفق عمل می‌کند.
با این حال فیلم به رغم شروع سرخوشانه و کمیک خود در ادامه لحن جدی و بعضاً تکان‌دهنده‌ای به خود می‌گیرد و برای کاستن از فشار عاطفی، بار دیگر به سراغ خانواده احمد و همسر و فرزند همسر او نمی‌رود و فقط در لابلای تیتراژ پایانی شاهد بازی احمد با نوه‌هایش هستیم. مستند «قویدل» تلفیقی از جنبه‌های طنز و جدی است و با بازخوانی یکی از پرونده‌های جنجالی قضایی کشور، مطالبه عدالتخواهی و ضرورت نظارت همگانی در سطح جامعه را مورد تاکید قرار می‌دهد.
پیداست که توانایی‌های احمد قویدل کار روایت را برای کارگردان تا حد زیادی راحت کرده است. فیلم نریشن یا گفتار متن ندارد. چون احمد با حافظه قوی و بیانی روشن و سلیس تمام اطلاعات لازم را پیرامون زندگی شخصی و سپس پیگیری قصور مقامات وقت سازمان انتقال خون و وزارت بهداشت در واردات فرآورده‌های خونی آلوده به ویروس اچ آی وی روایت می‌کند.
حرف فیلم چیست؟
فیلم در زیرمتن به خوبی مشکلات ساختاری نظام، فساد اداری و چالش‌های استقلال قوه قضاییه را بیان می‌کند. در فیلم ادعای مدیران وقت سیستم بهداشتی و درمانی کشور در زمینه خودکفایی در پالایش و تصفیه خون و تولید فرآورده‌های خونی که به قیمت جان صدها نفر تمام شد، زیر سوال می‌رود. فیلم به خوبی نشان می‌دهد که چگونه مدیران یک سازمان با افتتاح یک پالایشگاه خون از تجهیز کامل و تکمیل زنجیره خدمات و آزمایشگاه های آن غفلت ورزیده بودند و عملا دروازه های کشور را بروی خون آلوده و مشتقات آن بی‌دفاع گذاشته بودند.
این اتفاق نمونه‌ای از تضییع حقوق عامه و لاپوشانی حقیقت توسط گروه‌های فشار و اصطلاحاً یقه‌سفیدها در مسیر دادرسی عادلانه است. به یادآورید تولید خودروی بی‌کیفیت وطنی طی دهه‌های گذشته چه لطمات انسانی و مادی گسترده‌ای را برجا گذاشته است و کماکان خروجی آنها در جاده‌های کشور صحنه‌های تکان‌دهنده‌ای را می‌آفریند.
سیر پرونده شکایت خانواده‌ها به کجا رسید؟
اوایل دهه هشتاد در نهایت برای تمام متهمین پرونده واردات خون آلوده قرار منع تعقیب صادر شد و دولت تاکنون بیش از هزار میلیارد تومان غرامت به خانواده های ۲۵۰ بیمار فوت شده و سایر بیمارانی که متحمل هزینه‌های درمانی شده‌اند، پرداخت کرده است.
این افسوس باقی است که در آن زمان با وجود اقرار مدیر فرانسوی تولیدکننده فرآورده‌های خونی به آلوده بودن محصول، کسی عارض آن شرکت نشد. با کمال تأسف ایران تنها کشوری است که بابت جنایت انسانی شرکت فرانسوی شکایتی از آن نکرده است و تمام غرامت های پرداخت شده را از منابع عمومی کشور داده است. چرا؟
زیرا تمام مدیران متهم فقط به فکر منحرف کردن پرونده و رفع اتهام از خود بودند. آنها در صورت شکایت از طرف خارجی پایشان به خاطر سهل‌انگاری و عدم پالایش واردات صورت گرفته گیر بود.
به هر حال این اثر عدالتمندانه برگ زرینی در سینمای مستند ایران خواهد بود و در آینده به آن به عنوان یک سند سیاسی قضایی استناد خواهد شد.
در بین تمام جوایز و افتخاراتی که مستند قویدل تاکنون کسب کرده است، نگاه تقدیرآمیز دبیر جشنواره حقیقت به هنرنمایی احمد قویدل که با اهدای جایزه نقدی همراه شد، در نوع خود قابل اعتناست. همانطور که گفته شد بار اصلی فیلم بر دوش احمد قویدل گذاشته شده است و او با انرژی و حفظ راکورد احساس و بیان خود در چارچوب سناریوی نوشته شده از سوی نویسنده و کارگردان فیلم به خوبی ایفای نقش می‌کند.
نتیجه‌گیری
رسانه‌های مستقل و روزنامه‌نگاران شجاع رکن مهمی در بقای سلامت و نظارت بر دولت‌ها و حکومت‌ها هستند. حریت و استقلال رسانه‌های متعهد به صیانت از حقوق مردم، رابطه و نسبت مستقیمی با سلامت و تعمیم عدالت نظام اداری و حکمرانی دارد.
دریغ است که با سلب فعالیت مسئولانه رسانه‌ها و جراید عمومی در کشور این نقش فقط به فعالان اجتماعی در فضای مجازی خلاصه و محدود شود. شاید الان فضا برای پرداختن به برخی از موضوعات حاد اجتماعی فراهم نباشد و افکار عمومی از بی‌عملی برخی از دستگاه‌ها و یا آدرس غلطی که به مردم می‌دهند، قانع نشده باشند، اما قطعا همه این اتفاقات در حافظه تاریخ و مستندسازان هنرمند ثبت و ضبط خواهد شد و روزی از پرده برون خواهند افتاد.
انتخاب فیلم در جشنواره‌های دولتی پیامی جز این ندارد که مسئولان سینمایی کشور بویژه در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی حامی و هدایتگر سینمای مستند به ایفای نقش و کارکرد اجتماعی آن در عین برخورداری از روایتی هوشمندانه و خلاقه هستند.
نشانی روزانه‌‌های سینمایی در تلگرام: t.me/cinemadailyir
اضافه کردن نظر