سعید رجبی فروتنهمه آنچه که باید در باره سیر تحولات تنها مرکز دولتی حمایت از گونه‌های سینمای مستند و سینمای تجربی بدانید. در این یادداشت به نقاط عطف فعالیت‌ها و ماموریت‌های مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در ۴۵ سال گذشته پرداخته‌ام.
در جلسه هشتم خرداد ماه جاری شورای مدیران سازمان سینمایی اعلام شد که حمایت از فیلمهای تجربی مجددا به مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برگشت. فیلمهای ماهیتا تجربی در فرمت سینمایی پیش از این در دولت سیزدهم به ماموریت‌های بنیاد سینمایی فارابی افزوده شده بود. به باور رییس سازمان سینمایی «مرکز گسترش، به دلیل ساختار، سابقه و توجه ویژه به کشف استعدادهای جوان، می‌تواند زمینه تولید آثار سینمایی و بلند تجربی را داشته باشد؛ فیلم‌هایی که برای تقویت و پویایی بیشتر، نیازمند حمایت جدی‌تر دولتی است.»
به گفته وی« سینمای تجربی به نیازهای فرهنگی مخاطبانی پاسخ می‌دهد که علایق آنها کمتر در فیلمهای بدنه سینمای ایران، دیده شده است. این آثار در مجموع، بخش قابل توجهی از نگاه رسانه‌ها، جامعه مخاطبان و سازندگان این آثار را در بر می‌گیرد و تولید این فیلم‌ها از آن‌جا که وجهه فرهنگی و هنری آنها غالب است می‌تواند به ارتقای سطح سینمای ایران کمک شایانی کند.».
در این یادداشت به بهانه تجدیدنظر در سیاست‌های سازمان سینمایی در قبال فیلمهای تجربی مروری بر فعالیت‌های مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی از بدو تأسیس تاکنون داشته‌ام و در چهار دوره نقاط عطف آن را مورد توجه قرار داده‌ام.
دوره اول
نام مرکزی که آن را مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی می‌خوانیم، در بدو تأسیس یعنی در نیمه اول دهه شصت «سینمای تجربی و نیمه حرفه‌ای» بود.
مهدی مسعودشاهی با برخورداری از روحیه جهادی به عنوان اولین رئیس، اداره سینمای تجربی و نیمه حرفه‌ای را برعهده گرفت. این مرکز در آن موقع یکی از واحدهای درون سازمانی معاونت سینمایی وقت بود.
این واحد بدیلی برای اداره تولید معاونت سینمایی بود که به جز لابراتواری بزرگ و مجهز، جمع زیادی از کارگردانان، فیلمبرداران، تدوین کنندگان و صدابرداران و صداگذاران را پیش از انقلاب به استخدام مرکز امور سینمایی( وزارت فرهنگ و هنر) درآورده بود. آن اداره وظیفه داشت پروژه‌های عمرانی بزرگ و سایر برنامه‌های فراگیر رژیم پهلوی را به تصویر بکشد و از در رقابت با تلویزیون قطبی وارد شود. همانطور که انجمن سینمای جوان وزارت فرهنگ و هنر در برابر سینما آزاد تلویزیون علم شده بود.
بعد از انقلاب با این نیروها کج‌دارومریز رفتار شد. برخی از آنها در پروژه‌های سینمایی به کار مشغول شدند و تدوین‌گران و صداگذاران هم در داخل استودیوهای تدوین و صدای موجود در ساختمان اداری معاونت سینمایی با فیلمسازان و نسل نوخاسته سینمای ایران همکاری می‌کردند. اغلب این نیروها تا اواخر دهه هفتاد بازنشسته شدند و استودیوها نیز به اتاق کار اداری تبدیل شدند و در دهه نود ضمن بازسازی اتاق‌های اداری، تجهیزات آنها به موزه سینما و انبارها منتقل شد.
دوره دوم
در اوایل دهه هفتاد برای اولین بار واحد سینمای تجربی و نیمه حرفه‌ای هویت مستقل حقوقی به خود گرفت و به عنوان مرکزی غیردولتی به عنوان یکی از موسسات تابعه معاونت سینمایی با در اختیار گرفتن ساختمان جداگانه‌ای با تغییر نام، ماموریت‌های جدیدی را طبق اساسنامه مصوب عهده‌دار شد. اولین مدیرعامل «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» دکتر محمدعلی حسین‌نژاد بود و سپس سیدرضا‌شانه ساز شیرازی جایگزین وی شد.
در این دوره علاوه بر فیلمهای مستند، حمایت از تولید فیلم سینمایی برخی از سینماگران معتمد و وفادار به انقلاب به عنوان فیلم تجربی در دستور کار مرکز قرار می‌گرفت.
به عنوان مثال دو فیلم سفر به چذابه و نجات یافتگان رسول ملاقلی‌پور و غزال مجتبی راعی در این دوران ساخته شد.
این روند تا اواسط دهه هشتاد ادامه داشت که با تشخیص معاون سینمایی وقت محمدمهدی حیدریان، مدیریت واحدی بر انجمن سینمای جوانان و مرکز گسترش حاکم شد و محمد آفریده سکاندار یک مجموعه ترکیبی شد.!
با تغییر دولت و جلوس محمدرضا جعفری جلوه بر صندلی معاونت سینمایی، آب رفته به جوی بازگشت و دوباره انجمن و مرکز خرج خود را از هم جدا کردند.
در اواسط دهه هشتاد بطور شفاف و رسمی علاوه بر حمایت از فیلمهای تجربی، فیلمهای اول و سپس فیلمهای دوم نیز مشمول حمایت‌های مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی شدند. به عنوان مثال در دوره بیست و هشتم جشنواره فیلم فجر(۱۳۹۱) محمدعلی باشه اهنگر، عزیزالله حمیدنژاد و بهرام توکلی به ترتیب با فیلمهای تجربی: بیداری رویاها، آناهیتا و پرسه در مه در بخش مسابقه اصلی و فیلمسازانی مثل محسن عبدالوهاب، مجید برزگر، مهدی رحمانی، مهدی نادری، نادره شیخ دردترکمانی، محسن دامادی، حسن آقا کریمی، اسماعیل میهن‌دوست و امین اصلانی در بخش فیلمهای اول و دوم حضور داشتند.
از جمله فیلمهای شاخص تجربی در دهه هشتاد فیلم سینمایی «آتش سبز» ساخته محمدرضا اصلانی است.
دوره سوم
در طول دهه نود با مدیریت سیدمهدی طباطبایی‌نژاد و محمد حمیدی مقدم مستندهای بلند سینمایی زیادی با حمایت مرکز ساخته شدند تا این گونه سینمایی ارج و قرب لازم را بیابد و جشنواره مستند حقیقت را اعتلا و اعتبار جهانی بیشتری بخشند.
در این دوره سیاست حمایت از فیلمهای اول دوباره به فارابی برگشت تا مرکز علاوه بر فیلمهای مستند بر ساخت انیمیشن نیز متمرکز شود.
در دولت دوازدهم و همزمان با همه‌گیری ویروس کرونا کلیدواژه «فیلمهای سینمایی ارزان و خلاق» به ابتکار مدیرعامل مرکز در تفاهم‌نامه سال ۱۳۹۹ قید شد تا باب دیگری برای اشتغال و فعالیت فیلمسازان حرفه‌ای گشوده شود. فیلم سینمایی «نوزده» ساخته منیژه حکمت از جمله این فیلم‌ها بود.
در دولت‌های یازدهم و دوازدهم گروه سینمایی هنر و تجربه راه‌اندازی شد تا با در اختیار گرفتن سالن و یا سئانسی از سالن‌های پردیس‌های سینمایی، برای نمایش فیلمهای تجربی اعم از سینمایی و غیر سینمایی برنامه ریزی کند. مدیر این گروه جعفر صانعی‌مقدم هر ساله با سازمان تفاهم‌نامه امضا می‌کرد تا هزینه‌های پخش و تبلیغات، اجاره سالن‌های غیردولتی و دستمزد نیروهای همکار را تامین کند.
گروه هنر و تجربه در دولت سیزدهم استقلال عمل و ساختار اداری گذشته خود را از دست داد و ضمن حفظ ماهیت، مدیریت آن به مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی واگذار شد.
دوره چهارم
در دولت سیزدهم مرکز گسترش عنوان سینمای تجربی را حفظ کرده بود اما فیلمهای سینمایی با ماهیت تجربی همانند سایر فیلم‌ها می‌توانستند از مشارکت بنیاد فارابی در حین تولید بهره‌مند شوند. این فیلم‌ها اگر پس از دریافت پروانه نمایش واجد ویژگی اکران عمومی گسترده نبودند، همانند فیلمهای تجربی غیر سینمایی در نوبت نمایش گروه هنر و تجربه قرار می‌گرفتند تا از حمایت‌های دولتی در مرحله پخش نیز بی‌نصیب نمانند. فیلمهای سینمایی عروسک(اصغریوسفی‌نژاد)، پوست(برادران ارگ)، بی‌سر(کاوه سجادی حسینی)، بوتاکس(کاوه مظاهری)، اینان(رهبر قنبری)، آبجی(مرجان اشرفی‌زاده) در زمره چنین فیلم‌هایی بودند که همگی در گروه هنر و تجربه به نمایش درآمدند.
در این دولت سازوکار حمایت از فیلم اول هم شکل و شمایل تازه‌ای به خود گرفت. بنیاد سینمایی فارابی در ادامه حمایت از فیلمهای اول با توجه به تقاضای زیاد فیلمسازان ناگزیر از روش‌های مختلفی برای گزینش و انتخاب اصلح شد. در این دوران مرکز بازهم فرصت یافت تا اعتبارات خود را در زمینه ساخت فیلمهای بلند مستند و انیمیشن کوتاه هنری و حرفه‌ای هزینه کند و مأمن و پناهی برای مستندسازان شود.
در جلسه اخیر شورای مدیران سازمان سینمایی سینمای تجربی دوباره به مأمن و آشیانه مألوف خود مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی رفت تا جای خالی پویانمایی را پرکند.
در سال ۱۴۰۲ با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و البته به درخواست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بنیاد پویانمایی تاسیس شد. این بنیاد در زمره نهادهای وابسته به وزارتخانه یادشده است و رییس سازمان سینمایی فقط یکی از اعضای هیات موسس آن است. بنیاد در سال‌جاری در حالی رسما فعالیت خود را آغاز کرده است که تاکنون مطالعات توجیهی برای تاسیس آن منتشر نشده است. جستجوی میدانی و کتابخانه‌ای نیز گویای آن است که فعالان انیمیشن کشور در خلال گفتگوها و نوشته‌های خود کمتر بر راه‌اندازی چنین نهادی تاکید و اصرار داشته‌اند. انیمیشن ایران بیش از آنکه نیازمند حمایت‌های مالی دولت‌ها باشد، با توجه به ظرفیت‌هایی که در یک دهه گذشته از خود نشان داده است، مایل به ورود در بازارهای جهانی و تعامل و همکاری با شرکت‌های توانمند خارجی است تا بتواند با آسودگی خاطر تولید مشترک و بده بستان مالی با آنها داشته باشد. در سینمای جهان فیلم انیمیشن عموما مخاطب جهانی دارد و سازندگان و سرمایه‌گذاران در طراحی داستان فارغ از مرزهای سیاسی و فکری، جامعه هدف خود را کودکان سراسر جهان می‌دانند.
نشانی روزانه‌‌های سینمایی در تلگرام: http//t.me/cinemadailyir
اضافه کردن نظر